دکتر فاطمه زیبا کلام
در دهههای اخیر پرسشهای اساسیای دربارهی فلسفهی تعلیم و تربیت اسلامی به وجود آمده است. اهداف، سیستم ارزشی و از همه مهم تر گرایش کشورهای شرقی در به خدمت گرفتن سیستم های اجتماعیِ غرب، به همراه تکنولوژی غربی و نیز سیستم آموزشی کشورهای غربی، از جمله این مسایل است. تجربه، نشان داده اقتباس مسایل فرهنگی و اجتماعی از غرب، نمیتواند مسایل آموزشی را در کشورهای غیر غربی حل نماید. بنابر این، نسل جدید فیلسوفان اسلامی باید از نظامی پیرویکنند که ارزش های سنتی را مطابق با نیازهای جوامع اسلامی مدرن، به روز کند.
سیستمهای آموزشی مبتنی بر اثبات گرایی و عمل گرایی که هم اکنون در ایران وجود دارد، پیش تر در غرب به کار گرفته شده، ناکارآمدی خود را نشان داده است. بنابراین، تضمین چندانی برای موفقیت آنها در کشورهای اسلامی وجود ندارد؛ چرا که از نظر ساختاری با سیستم ارزشیمغایر است.
مقالهای که پیش روی شما است، به بررسی این رویکرد آموزشی پرداخته، فلسفهی ابن سینا را دربارهی آموزش بررسی کرده است. این مقاله به قلم دکتر فاطمهی زیبا کلام، استاد دانشگاه تهران است که پیشتر در نشریه Moslem Educationاز انتشارات جدید دانشگاه کمبریج انگلیس، به چاپ رسیده است و اکنون ترجمهی آن را تقدیم خوانندگان می نماییم:
«پگاه»
ادامه مطلب ...نویسنده: جان الیاس
مترجم: عبدالرضا ضرّابى
تعلیم و تربیت در رایج ترین کاربرد خود بر عقلانیت یعنى پرورش اندیشه دلالت دارد. انواع گوناگون تربیت که اصطلاحاً، اخلاقى، سیاسى، زیبایى شناختى و مانند آن نام گرفته اند، همه مؤلفه هاى شناختى یا عقلانى دارند.
اولین حامیان تربیت عقلانى فلاسفه یونان یعنى سقراط، افلاطون و ارسطو بودند.
رویکردهاى مختلفى به تربیت عقلانى وجود دارد. بعضى از آن ها دیدگاه ماوراى طبیعى رابطه بین ذهن و دانش عینى را مى پذیرند و برخى دیگر بر فعالیت ذهن تأکید دارند. عده اى هم بر انواع معرفت اصرار مىورزند.
دیدگاه سنتى بازگویى اى را پذیرفته که از دیدگاه معرفت شناختى ماوراى طبیعى که مستلزم سازمان دهى منظم مواد درسى در قالب علوم انسانى و دیالکتیک است، اجتناب مىورزد.
پل هِرست رویکردى را به تربیت عقلانى ارائه داده که به انواع معرفت به عنوان شیوه هاى متمایز مى نگرد.
فنیکس ( Phenix ) نیز تحلیل مشابهى از معرفت ارائه داده است. به عقیده او تعلیم و تربیت فرایند ایجاد مفاهیم اساسى است. سایز فلاسفه نیز رویکردهایى به تربیت عقلانى پیشنهاد کرده اند که بر ساختار دانش یا ساختار رشته هاى تحصیلى تأکید دارد. با این وجود، در ارزیابى تعلیم و تربیت عقلانى از دیدگاه معرفت صرفاً کار هِرست الگو قرار گرفته است.
به نظریه انواع معرفت انتقادات فراوانى شده است. که شدیدترین آن ها از سوى جامعه شناسان معرفت مطرح مى شود، نظریه معرفت دیویى نیز به رویکرد خاصى از تربیت عقلانى و برنامه درسى آن منجر گردیده است. تعلیم و تربیت عقلانى به نظر دیویى مانند همه اشکال تعلیم و تربیت شامل تعامل بین یادگیرنده و محیط است. این رویکرد نیز مورد نقد قرار گرفته است.
ادامه مطلب ...نویسنده: داود الهامی
اگر ما سیاست علی علیهالسلام را با معیارهای اسلامی ارزیابی کنیم، علی امیرمؤمنان علیهالسلام در صف اول سیاستمداران راستین جلوه خواهد نمود به شرط اینکه متوجه بوده باشیم که پیروزی در زندگی چند روزه و بستن دست و پای زیردستان و ناتوانان غیر از پیروزی جاودانی بر تمامی مشاعر و دلهای فرزندان آدمی است.
جریانی که بیشتر به خاطر آن امام علیهالسلام را به ضعف شمّ سیاسی، متهم میکنند، این است که وی پس از بیعت در آغاز خلافت تصمیم گرفت عاملان عثمان را معزول سازد و امتیازات اجتماعی و سیاسی آنان را سلب کند، بعضیها از راه مصلحتاندیشی سیاسی به او توصیه کردند که در این تصمیم تجدید نظر کنند و عمّال سرشناس و با نفوذ را در مقام خود باقی بگذارد و در رأس این توصیهگران «مغیرةبن شعبه» و «ابن عباس» قرار داشتند.
طبق اظهار نظر «ابن خلدون» استدلال مغیره این چنین بود: تا مردم بر بیعت وی اجتماع کنند، و اتفاق کلمه و اتحاد حفظ شود و آنگاه پس از بیعت هرچه میخواهد بکند.
امام این پیشنهاد را نپذیرفت و بلافاصله دستور برکناری آنان را صادر کرد، آیا این کار خلاف سیاست بود؟ مگر یکی از علل قتل عثمان، همین نبود که عمّال و کارگزاران او فاسد بودند، مگر معاویه در رأس این فاسدان و دینتباهان قرار نداشت؟ آیا علی علیهالسلام میتوانست بدون عزل این عناصر فاسد بر حکومتی تسلّط یابد که عناصر شورشی آن را شکل داده بودند؟!
مهمترین اعتراضی که علی علیهالسلام بارها بر عثمان و روش حکومت او داشت، ابقای معاویه در حکومت شام بود، این انتقاد شدید را کرارا مردم از زبان امام شنیده بودند و اگر خود با معاویه مماشات میکرد، سلاح برندهای برای تضعیف موقعیت خود بین یارانش، به دست دشمنان میداد.
ادامه مطلب ...نویسنده: داود الهامی
در مقابل «سیاست» پرشیطنت بنیامیه، «سیاست» امیرمؤمنان علی علیهالسلام میباشد که او در حقیقت مجسمه راستین اسلام است. سیاست علی علیهالسلام از تعالیم و ایدئولوژی اسلام سرچشمه میگیرد، سیاست درستی و راستی و عدالت است. سیاست انسانی و پاکمایه علی که از سراسر «نهجالبلاغه» و تاریخ پرافتخار زندگی او، نمودار است، نشان دهنده عمل دقیق او به مبانی و تعالیم عالیه اسلام میباشد. در این نوع سیاست، هیچگونه جایی برای نیرنگ و مجامله و به تعبیر خودش، «پیروزی از راه ستم» و عوامفریبی، نیرنگبازی، اغتشاش و برادرکشی وجود نداشت. البته این سیاست همان اندازه با سیاست معاویه فرق دارد که علی علیهالسلام با معاویه و کفر با ایمان. بنابراین سیاست علی علیهالسلام را باید با معیارها و ارزشهای اسلامی سنجید نه با سیاستِ سیاستبازان و دغلکاران امثال معاویه.
عجبا که حتی روشنفکران و سیاستمداران زمان خود حضرت علی علیهالسلام هم میان این دو بینش سیاسی فرقی نگذاشته، امام علیهالسلام را متهم میکردند بر این که او از صفات ضروری یک رجل سیاسی عاری است و معاویه از او سیاستمدارتر است و این مطلب را بر سر زبانها انداختند امام در مقام دفاع از خود فرمود:
«واللّه ما معاویة بأدهی منّی و لکنّه یغدر و یفجر و لولا کراهیة الغَدْر، لکنتُ من أدهیَ النّاس و لکن کلّ غدرةٍ فجرة و کلّ فجرةٍ کفرة»1.
«به خدا سوگند معاویه با هوشتر و سیاستمدارتر از من نیست، او به خیانت و فساد و عوامفریبی متوسل میگردد، اگر خیانت و عوامفریبی امری زشت و پلید نبود، من از همه مردم در سیاست زبردستتر و هوشیارتر بودم، لیکن عوامفریبی و خیانت، گناهی بس بزرگ و فسادی عظیم است و در نهایت به کفر میانجامد، البته هر عوامفریب خائنی نشانه مشخصی در روز رستاخیز دارد که بدان وسیله شناخته میشود. اگرچه هیچگاه از این وسیله پلید استفاده نمیکنم اما در برابر نیرنگ و نقشههای مکّارانه غافلگیر نمیگردم و در قبال حوادث سخت و دسایس دشمن خود را نمیبازم و ضعف و سستی از خود نشان نمیدهم».
ادامه مطلب ...نویسنده: داود الهامی
سیاست اسلام، سیاست خاصی است و با سیاستهای منفور جهان هیچگونه قابل مقایسه نمیباشد. در مسأله وحدت دین و سیاست در اسلام، اختلاف اساسی اسلام با فلسفه سیاسی غرب آشکار میشود. در نظام سیاسی اسلام، اخلاق نه تنها از سیاست جدا نیست، بلکه سیاست اسلامی بر فلسفه اخلاق استوار است.
سیاست در ایدئولوژی غرب برای کسب قدرت است تجمع همه قدرتها نیز در یک شخص، قدرت دادگری و انصاف را از او میستاند به قول : «لرداکتون» مورخ انگلیسی:
«قدرت فاسد کننده است و قدرت مطلق، فساد مطلق میآورد، خودکامگان تاریخ که همه اموال، همه قدرتها و همه امور را در اختیار داشتند، مجالی برای عدالت برای آنها باقی نماینده بود، هرچه را میکردند، در ملک خود میکردند نه در ملک دیگری و مگر تصرف در ملک خود خلاف عدالت است؟!»1.
یا به تعبیر «منتسکیو»: تجربه تاریخ نشان داده است که وقتی کسی همهکاره شد، و فرمانش در حکم قانون بود، ابائی از بیعدالتی نخواهد داشت. اجرای عدالت یک فرد که دارای قدرت مطلقه است، ناشدنی است و به همینروی دستور دادن به آن، امری غیر اخلاقی است. اقتضای واقعیت چنین است که حاکم مطلقالعنان، سر به ستمگری خواهد کشید و به هیچ اندرزی از ستم روی بر نخواهد یافت»2.
یا به گفته جناب «بیسمارک» «حق در لوله تانگ است»3. و لذا قدرت هم ذاتا خبیث و ناپاک معرفی شده است.
ادامه مطلب ...نویسنده: داود الهامی
علی علیهالسلام بهترین سیاستها را «عدالت» معرفی کرده و فرموده است:
«خیرالسیاسات العدل»
1. «بهترین سیاستها، عدالت است».
و در جای دیگر حسن و زیبائی سیاست را «عدالت و عفو» دانسته و فرموده است:«جمال السیاسةِ العدل فی الامرة و العفو مع القدرة»
2.«زیبائی و حسن سیاست عدالت کردن در حکومت و عفو و گذشت با قدرت است».
امام علیهالسلام سیاستی را که از عدل ناشی میشود، در سه چیز میداند و میفرماید:
«سیاسةالعدل ثلاثة: لین فی حزم، و استقصاء فی عدل و افضال فی قصد»
3.
1 - نرمی کردن و درشتی ننمودن با مردم است.
2 - در دادگری و احقاق حقوق مردم کار را به نهایت رسانیدن.
3 - احسان کند با مردم در میانهروی که به اسراف نرسد».
همچنین رفق و مدارا و بردباری در عالم سیاست آنچنان لازم و ضروری است که امام علیهالسلام از آن به عنوان «سَرْ» تعبیر آورده است: «رأس السیاسة استعمال الرفق»4 «سر و عنوان سیاست مدارا کردن است».
در جای دیگر میفرماید: «الحِلم رأس السیاسة»
ادامه مطلب ...سید مهدی موسوی
یکی از مهمترین نعمتهای خداوند، احساس لذت است که در وجود انسانها به امانت گذاشته شده است.
احساس لذت سبب میشود که جانداران در پی کسب عوامل بقای خویش برآیند و همین امر است که امید به زندگی و نشاط را در دل انسانها زنده نگه داشته، ادامه حیات را برای آنان موجه و دلپذیر میسازد.
در حقیقت، احساس لذت، انسان را نسبت به نعمتهای بیکران خداوند آگاه میکند و او را به سپاسگزاری در برابر آن وا میدارد، زیرا لذتی که چشم از دیدن منظرههای زیبا و فرحانگیز و گوش از شنیدن آوای دلنشین پرندگان و ذائقه از چشیدن طعم انواع خوردنیها و آشامیدنیها احساس میکند، خود وسیلهای است تا انسان لطف حق را نسبت به خویش بفهمد و شاهد احاطه نعمتهای بیپایان الهی باشد.
بسیاری بر این پندارند که لذت، تنها در امور جسمانی حاصل میشود و انسان تنها از طریق خوردن و آشامیدن و غریزه جنسی به لذت مطلوب میرسد. ولی حقیقت این است که آنچه اینان به عنوان لذتهای انسانی تصور کردهاند، چیزی است که سایر حیوانات نیز از آن بیبهره نیستند و حتی در برخی از این زمینهها از انسان چند گام جلوترند، در حالی که نوع بشر به خاطر مقام انسانیت، دارای لذتهایی است که در دایره عالم حیوانی وجود ندارد؛ کسانی که زندگی خود را تنها در دنیای خوراک و پوشاک و امثال آن خلاصه کردهاند، از سر نادانی هر خوشی و لذتی، بجز لذتهای مادی و حیوانی را انکار میکنند و گاه از اساس بر آن میتازند.
ادامه مطلب ...