نیم نگاهی به آسیب شناسى خانواده

نیم نگاهی به آسیب شناسى خانواده

محمّدرضا ضمیری

1. مقدّمه

نهادهای اجتماعی هر یک برای برآوردن نیازی از نیازهای اساسی بشر پدید آمده اند. نهاد خانواده نیز در پی سامان بخشیدن به نیازهای جنسی و تولید نسل و سکونت و آرامش روحی است. اما با این وصف، نهاد خانواده در تعامل با سایر نهادهای اجتماعی اشکال و صور متنوّعی می یابد، روابط اعضای خانواده را دگرگون می کند و کارکردهای آن را به چالش می کشاند.

در جوامع سنّتی، که تغییرات اجتماعی آهنگ کُندی داشت، بیشترین آسیب های اجتماعی از اعضای خانواده ناشی می شد; اما در جوامع صنعتی و نوین امروزی، که دگرگونی های اجتماعی بسی شتاب یافته و جوامع را در «حال گذار» پیوسته قرار داده، وضع به گونه دیگری است; زیرا بسیاری از تحوّلات و تغییرات اجتماعی تأثیر عمیقی در نهاد خانواده بر جای می گذارد و از این رهگذر، خانواده نیز در معرض آسیب قرار می گیرد. امروزه مسئله «اشتغال و استقلال مالی» برای زنان از اهمیت فراوانی برخوردار است. کارخانه ها، شرکت ها و بیمارستان ها، آموزش و پرورش و دیگر بنگاه های اشتغالزا ترجیح می دهند در برخی بخش ها، برای پیشبرد مأموریت ها و وظایف خود از زنان استفاده کنند; اما به موازات اشتغال زنان در خارج از خانه، خانواده و اعضای آن از غیبت زن و خلأ وجودی او دچار آسیب و عوارض منفی می شوند.

اشتغال زنان یکی از عوامل آسیب زا است که امروزه خانواده را متأثر نموده. اکنون این سؤال مطرح می شود که جامعه در حال گذار چه مشکلات و آسیب هایی برای خانواده پدید آورده است؟ و از منظر دین مبین اسلام، چه راه حل هایی برای جبران و رفع این مشکلات وجود دارد؟

پیش از پرداختن به پاسخ دو سؤال مزبور، لازم است واژگان کلیدی این پژوهش به دقت مورد بررسی قرار گیرد. در این مقال چهار مفهوم کلیدی توضیح داده می شود تا قلمرو و ابعاد بحث روشن گردد و از هرگونه پیش داوری و خلط بحث جلوگیری شود.

نگاهی روان‏شناختی به آسیب‏شناسی دین‏باوری جوانان

نگاهی روان‏شناختی به آسیب‏شناسی دین‏باوری جوانان

ابوالقاسم بشیری

مقدّمه

پدیده «دین‏گریزی» یکی از مشکلات اساسی جوامع انسانی است که همواره دغدغه‏هایی را برای رهبران دینی، دینداران و خانواده‏های متدیّن به وجود آورده و تهدیدهای جدّی برای نسل جوان محسوب می‏شود. این پدیده نامیمون مشکل امروز یا دیروز بشر نیست، بلکه سابقه دیرینه دارد و همواره جوامع بشری با آن دست به گریبان بوده‏اند. دین‏گریزی در سده‏های اخیر، به ویژه در قرن بیستم، بخش عظیمی از شرق و غرب عالم را فرا گرفت و مکاتب فلسفی الحادی گوناگونی مانند کمونیسم مولود آن هستند. اکنون این سؤال مطرح است که چرا انسانی که ذاتا مشتاق دین است و فطرت او با عناصر درون دینی ارتباط تکوینی و ماهوی دارد، به دین‏گریزی روی آورده است و به این پدیده شوم دامن می‏زند، و سؤال اساسی‏تر اینکه چرا دین‏گریزی در نسل جوان شیوع و نمود بیشتری دارد؟

بدون تردید در ذات دین، هیچ عنصر دین‏گریزانه وجود ندارد. اگر انسان‏ها به دریافت معارف دینی نایل آیند، در هیچ رتبه‏ای از دین نمی‏گریزند، علاوه بر این، عقل و عشق، که دو رکن اساسی در حیات انسانی محسوب می‏شوند و همه جاذبه‏ها و دافعه‏ها در این دو حوزه و بر اساس این دو معیار رخ می‏دهند، هر دو در درون دین وجود دارد و دین با هر دو گروه باقی مانده است. دین، هم ذهن انسان را تغذیه می‏کند و هم دل آدمی را حیات و حرکت و نشاط می‏بخشد. بنابراین، پدیده دین‏گریزی به عنوان یک پدیده اجتماعی، عینی و رفتاری، معلول ماهیت و ذات خود دین نیست، بلکه علت و یا علل دین‏گریزی را در خارج از قلمرو دین و آموزه‏های دینی باید جست‏وجو کرد. بدون تردید، عوامل متعددی مانند ناهنجاری‏های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و روانی زمینه گریز جوانان را از دین فراهم می‏نمایند. در اینجا نگاهی روان‏شناختی به آسیب‏شناسی دین‏باوری جوانان خواهیم افکند.

نگاهى به عوامل جامعه‏شناختى و روان‏شناختى دین‏گریزى

نگاهى به عوامل جامعه‏شناختى و روان‏شناختى دین‏گریزى

(با تکیه بر یافته‏هایى از سوره مبارکه هود علیه‏السلام )

ابراهیم اصفهانى

چکیده

این پژوهش کوشیده است مجموعه‏اى از عوامل جامعه‏شناختى و روان‏شناختى دین‏گریزى را بر اساس مفاد آیات سوره «هود» علیه‏السلام و با بهره‏گیرى از دیگر آیات قرآن و همچنین به مدد برخى از روایات بررسى کند. در آغاز، عوامل جامعه‏شناختى دین‏گریزى با تمرکز بر دو موضوع مهم ذیل بررسى گردیده‏اند:

1. زمینه‏سازان دین‏گریزى که عبارتند از: خانواده، گروه‏هاى صمیمى و ملأ؛

2. راه‏کارهاى مورد استفاده زمینه‏سازان دین‏گریزى که عبارتند از: تبلیغات، تهدید و تطمیع.

از سوى دیگر، عوامل روان‏شناختى دین‏گریزى به عوامل گرایشى و شناختى تقسیم شده‏اند و آن‏گاه به صورتى فشرده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته‏اند. سپس، با تکیه بر یافته‏هایى از سوره «هود»، عوامل دین‏گریزى در سده اخیر ایران شناسایى و تبیین شده‏اند. بخش پایانى، تجزیه و تحلیل یافته‏هایى از سوره مذکور است که به نتایج خاصى همراه با پیشنهادات کاربردى رهنمون شده است.

پیش درآمد

فرار از بندگى خداى سبحان از جمله مسائل مهمى است که بشریت از آغاز آفرینش با آن دست به گریبان بوده است. این مشکل در قرن‏هاى اخیر به شیوه‏هاى جدیدى سازمان یافته و از شکل سنّتى به صورت مکتب‏هاى گوناگون همانند «لیبرالیسم» و «سکولاریسم» در غرب ظهور پیدا کرده است. در دهه‏هاى گذشته، دامنه موج دین‏گریزى به شرق از جمله به کشور ایران نیز سرایت کرد. این پدیده در غرب عوامل خاص خود را دارد. آنچه این نوشتار به دنبال آن است این‏که چرا در جامعه اسلامى ایران، که سابقه‏اى طولانى در دین‏دارى دارد ـ با آن‏که دین موافق فطرت انسان است ـ عده‏اى فرار از بندگى خداى سبحان را بر اطاعت از او ترجیح مى‏دهند؟

نگاهی به تحوّلات دوران نوجوانی

جسمی، جنسی، شناختی و اخلاقی

هادی حسینخانی

مقدّمه

دوران نوجوانی، هم از نظر نوجوانان و هم از نظر والدین دشوارتر از دوران کودکی قلمداد شده است. 300 سال پیش از تولّد مسیح(علیه السلام)، ارسطو چنین اظهار داشت: نوجوانان پرشور و آتشی مزاجند و آماده اند که خود را به دست غرایز بسپارند.

در اوایل قرن حاضر ج. استانلی هال، مؤسس انجمن روان شناسی آمریکا، نوجوانی را دوران «طوفان و تنش شدید» و نیز دوران توانایی فوق العاده جسمانی، عقلی و عاطفی می دانست. برخی از نظریه پردازان روان کاوی نیز نوجوانی را وضعیتی می دانند که نوجوان در آن دچار اختلال روانی است. البته بررسی های تجربی درباره نوجوانان به طور کلی نشان می دهند که آشفتگی دوران نوجوانی بیش از حدّ بزرگ جلوه داده شده است. 1 با این وجود، فرایند انتقال از کودکی به بزرگ سالی، دشوار و پرکشمکش است. نوجوان از یک سو با سرعت بی سابقه ای بلوغ جسمی و جنسی را می گذراند و از سوی دیگر، خانواده، فرهنگ و جامعه از او می خواهند تا مستقل باشد، روابط جدیدی را با هم سالان و بزرگ سالان برقرار کند و آمادگی ها و مهارت های لازم را برای زندگی شغلی و اجتماعی به دست آورد. نوجوان باید علاوه بر پذیرش و سازگاری با این همه تغییر و تحوّل، هویت منسجمی نیز برای خود کسب کند و به سؤالات دشوار و قدیمی «من کیستم؟»، «جای من در هستی کجاست؟» و «از زندگی خود چه می خواهم؟» پاسخ مشخص و اختصاصی بدهد. 2

بر این اساس، دوران نوجوانی از مراحل بسیار مهم تحوّل شخصیت به شمار می رود که از دیرباز محور توجّه روان شناسان قرار داشته است. نوشتار حاضر به بررسی برخی از تحولّات این دوران و نقش آنها در رشد روانی می پردازد. هرچند این دوران بستر تحوّلات مهم عاطفی، اجتماعی، مذهبی، شغلی، هویتی و... نیز می باشد، اما بنا به اختصار تنها مروری گذرا به تحوّلات جسمی، جنسی، شناختی و اخلاقی خواهیم داشت.

پیش از بررسی هر یک از تحوّلات چهارگانه مزبور، مناسب است به تعریفی از نوجوانی پرداخته و مراحل آن را نیز مورد توجه قرار دهیم.

نگاهى به پرخاشگرى نوجوانان

نگاهى به پرخاشگرى نوجوانان

ابوالقاسم بشیرى

فارغ التحصیل کارشناسى ارشد روان‏شناسى از مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(رحمه الله)

چکیده

بى‏تردید، شیوع پرخاشگرى (1) در میان نوجوانان، موجب نگرانى بسیارى از خانواده‏ها، اولیا، مربیان و مسؤولان کشور است.گسترش روزافزون این نابهنجارى رفتارى در شکل‏هاى گوناگون، بر زندگى فردى و اجتماعى انسان‏ها تاثیرات منفى گذاشته و آرامش و احساس ایمنى را مورد تهدید قرار مى‏دهد.شاید بتوان گفت که یکى از علل بروز جنگ‏هاى خانمان‏سوز، که همواره جوامع بشرى از آن رنج مى‏برد و خسارت‏هاى جبران‏ناپذیرى در پى داشته، ادامه همان رفتارهاى پرخاشگرانه دوران نوجوانى جنگ افروزان است.البته توجه به این نکته ضرورى است که رفتار پرخاشگرانه همیشه نامطلوب نیست، بلکه داراى حکمت‏هایى از جمله دفاع و دفع خطراتى است که بقا و ادامه زندگى را تهدید مى‏کند، ولى اگر مهار نشود و به راه‏هاى صحیح هدایت نگردد، همین ابزار دفاعى موجب آسیب‏هاى جبران ناپذیرى مى‏شود.

این نوشتار با عنایت‏به تحقیقات نظرى و پژوهش‏هاى میدانى، درصدد ارائه راه حل اساسى کاهش رفتار پرخاشگرانه دوران نوجوانى است.

نگاهى بر تربیت جنسى فرزندان

نگاهى بر تربیت جنسى فرزندان

افسربخشى - مدرس

کودکان امروز سازندگان فرداى‏جامعه‏اند. سعادت و بقاى هر جامعه‏بستگى به تربیت صحیح آینده سازان‏آن دارد. یکى از ابزار مهم تربیت،شناخت مربى، استعدادها، محیط ومساعد نمودن محیط با توجه به توان‏او و نیازهاى اولیه است که نتیجه آن‏برآورده شدن نیازهاى والاى فرداست.

در این سخن اجمالى قصد آن داریم به‏بحث پیرامون یکى از اساسى‏ترین‏نیازهاى فیزلوژیک فرد و چگونگى‏رویارویى و بهره‏مندى مطلوب از آن درراستاى اعتلاى فرد و جامعه بپردازیم زیراعدم برخورد صحیح با این نیاز همواره‏بعنوان یک معضل اساسى در جوامع‏شناخته شده است. سعى نگارنده در این‏مقاله این است که با توجه به برداشتهاى‏مختلفى که از بلوغ جنسى شده عوامل‏موثر در آن را برشمرد و در پایان وظایف‏مربیان و اولیا را بیان نماید زیراهرجامعه‏اى با توجه به اهداف غایى آن‏به‏گونه‏اى به این مقوله مى‏پردازد، درجوامعى که بى‏بندوبارى جنسى رواج‏دارد مسؤولان جامعه اساس تربیت‏جنسى را بر آموزش روابط جنسى‏مى‏گذارند و از سنین دبستان ساعاتى رااختصاص به چگونگى آموزش روابط به‏کودکان مى‏پردازند غافل از آنکه همین‏مطرح نمودنها باعث زودرسى بلوغ درکودک مى‏شود بدون آنکه کودک بداند این‏بیدارى جنسى را چگونه ى‏بایست‏به‏سامان برساند زیرا هنوز از لحاظ شناختى‏به مرحله بالایى از رشد نرسیده است‏لیکن ما هدف از تربیت جنسى رااطلاعاتى مى‏دانیم که به فرزند مى‏دهیم تامسائل مربوط به جنسیت‏خویش راتشخیص دهد و به وظایف ومسؤولیتهاى خویش پى‏ببرد و با توجه به‏سلامت جامعه به سازگاریهاى مطلوب‏رسیده، ارزشهاى اخلاقى و فرهنگى راهمواره مدنظر قرار دهد و در مواقع‏مختلف باهشیارى و با توجه به شرع واخلاق موضع لازم را اتخاذ نماید. تفاوت‏بین ما و غربیها براى تربیت جنسى بسیاراساسى است. زیرا ما کلیه ریشه و مبانى‏اخلاقى را از جمله زمینه جنسى بطور عام‏از شرع مى‏گیریم و غرب آن را از حیات‏اجتماعى و شرایط عرف و اجتماع اخذمى‏کند به هر حال جامعه سالمى که‏انتظارش را داریم دختران و پسران رامى‏بایست‏بگونه‏اى تربیت نماید که به‏دختر یا پسر بودن خویش قلبا خشنودباشند و به آن افتخار کنند و به گفته شهیدمطهرى: «مقتضاى منطق و تعقل این‏است که با سنن و خرافات مبتنى برپلیدى علاقه جنسى مبارزه کنیم و در عین‏حال موجبات طغیان و عصیان و ناراحتى‏غریزه را به نام آزادى و پرورش آزادانه‏فراهم نکنیم. سنت مخفى داشتن آن‏زمینه‏ساز عوارض و گاهى هم حرص وعطش بیشتر در کشف است. واقع بینها راباید پذیرا شد در عین اینکه هدفگرایى رااز یاد نمى‏بریم.»

نقش دین و خانواده در آموزش و پرورش کودک

نقش دین و خانواده در آموزش و پرورش کودک (1)

نویسنده: سلاحتین پارلادیر

ترجمه: محمد احسانى

اشاره

این نوشتار ترجمه‏اى است از مقاله تربیتى که در فصلنامه تعلیم و تربیت اسلامى دانشکده اسلامى کمبریج انگلستان نوشته شده است. نویسنده مقاله که خود عرب تبار است، سعى کرده تأثیرات دو نهاد دین و خانواده را بر تعلیم و تربیت کودک نشان دهد. و بدین منظور، مقایسه‏اى بین تربیت کودک در دوره پیش از اسلام و پس از آن انجام داده است و دستورات پیامبراکرم صلى‏الله‏علیه‏و‏آله در زمینه توجه به پرورش کودکان را بسیار برجسته و مهم جلوه داده است. از رفتار آن حضرت با کودکان به خصوص نوه‏هاى ایشان امام حسن و امام حسین علیهماالسلام در اثبات این مهم کمک گرفته است. سرانجام، رفتار محبت‏آمیز والدین در محیط خانواده نسبت به تربیت فرزندان و پرورش روحى و عاطفى آنان مهم تلقى کرده و در اثبات آن، در سیره نبوى مدد جسته و بر علم تبعیض بین فرزندان تأکید نموده است. ضمن تشکر از جناب حجة‏الاسلام آقاى دکتر شاملى، که این مقاله را از نظر ترجمه و محتوا مورد بررسى قرار دادند، باهم این مقاله را مى‏خوانیم.

مهم‏ترین نکته‏اى که توجه ما را به رابطه دین و خانواده جلب مى‏کند آن است که باورها و احساسات دینى طى دوره کودکى، در محیط صمیمى و منظّم خانواده شکل مى‏گیرد و پرورش مى‏یابد، به گونه‏اى که دیدگاه کودک را نسبت به زندگى و رفتار آینده تحت تأثیر قرار مى‏دهد. علاوه براین، باید روشن کرد که اسلام معیارهاى مهمى را براى تشکیل زندگى خانوادگى مبتنى بر بنیادهاى سالم و نیز ایجاد فضاى معنوى، که کودک اولین تأثّرات شخصیت‏ساز را از آن فضا دریافت مى‏دارد، در نظر گرفته است. این رابطه را مى‏توان به شرح ذیل تبیین کرد: