خوشنویسی مسلمانان در چین

رضا مرادزاده در چند سال گذشته قرآن پژوهان و هنرمندان قرآنی از کشورهای گوناگون در بخش بینالملل نمایشگاه شرکت کردهاند. سال گذشته «استاد حاج یحیی صنوبر لین سونگ» مترجم و پژوهشگر قرآنی و «هلال تانگ شولین» خوشنویس مسلمان در غرفه چین حضوری فعال داشتند و به منظور تجلیل و بزرگداشت خدمات مسلمانان چین به ساحت مقدس قرآن کریم و زنده نگهداشتن یاد و نام قرآن کریم در چین این مقاله اختصاص به بررسی هنر خوشنویسی مسلمانان در چین دارد.

متن ترجمه کامل قرآن مجید به زبان چینی فضایی معادل یک کمد بزرگ را به خود اختصاص داده است در تاریخ چین از دورانهای کهن تا زمان معاصر، خوشنویسان چیرهدستی میزیستهاند که در عرصههای ادب و شعر و هنر از ابداع و نتایج شگرف برخوردار بودهاند. مسلمانان چین در تاریخ فرهنگ و هنر چین جایگاه و نقش والایی دارند و از هنگام ورود به سرزمین چین همواره خدمات شایان توجه در زمینههای گوناگون از جمله خطاطی، نقاشی، هنرهای دستی، خوشنویسی، موسیقی، هنر آشپزی و نمایشهای همراه با موسیقی به جامعه چین عرضه کردهاند. خوشنویسان، خطاطان و نقاشان مسلمان معاصر هم بسیارند.

«خی بولونگ» خطاط مسلمان از قوم هویی و اهل استان «شان دونگ» در ترسیم دورنماهای طبیعی و نگارش خطوط پرمایه با استفاده از مرکب چینی ذوق سرشاری از خود بروز داده و بیشتر آثار او در نمایشگاه هنرهای زیبای چین و موزه استان «شان دونگ» نگهداری میشود. کارهای "جین فن" خوشنویس اهل "جینان" زیر عنوان "کتیبههای عصر وی" از آثار بینظیر است و در هنر تحریر خطوط درشت هم معروفیت بسیار دارد.

"دونگ شوشی" خطاط 76 ساله شهر"سوجو" در خوشنویسی و همچنین نقاشی گل و میوه، شکوفهها، گیاهان و شاخ و برگ درختان و حک اسامی بر مهر کارهای گرانقدری دارد که بارها در پکن به نمایش درآمده و در محافل خوشنویسی ژاپن نیز شهره خاص و عام است.

در نمایشگاه خط و نقاشی اقلیتهای قومی چین که در سال 1986 در استان "شان دونگ" برپا شد 180 قطعه اثر ارزشمند به معرض نمایش درآمد که 150 قطعه آن به مسلمانان قوم هویی تعلق داشت و 80% از 30 نفر برندگان جوایز نیز از این قوم بودند.

جنبه دیگری از نقش مثبت خوشنویسان و نقاشان مسلمان چین در نگارش خطوط عربی تجلی یافته است. در گذشته بنا به دلایل مختلف ورود کتابهای دینی مسلمانان به چین بسیار محدود بود و روحانیون مدرس از خلیفهها (طلاب علوم دینی) میخواستند که قبل از شروع فراگیری قرآن به استنساخ و رونویسی از آن بپردازند. طلاب در اجرای این امر به دو فن و مهارت دست مییافتند که یکی تولید کاغذ و دیگری نوشتن خط عربی بود.

سابقه رونویسی قرآن و تهیه نسخههای خطی قرآن در چین به عصر سلسلة مغولی "یوان" باز میگردد. در مسجد "دونگ سی" در پکن یک جلد قرآن خطی نگهداری میشود که در ماه جمادی الثانی سنه 718 هجری قمری مطابق با پنجمین سال فرمانروایی امپراتور "رن زونگ یان یو" (1318 م) از دودمان مغولی "یوان" به خط "محمدبناحمدبن عبدالرحمان" نگارش یافته است.

قرآنهای خطی در میان مسلمانان چین برای آموزش به کار میرفته و اغلب از کیفیت عالی برخوردار بوده است. در خزانة سلطنتی امپراتوران دودمان "چینگ" 30 جلد قرآن خطی وجود داشته که جلد آنها چرم زرد رنگ و کاغذ آنها آبی آسمانی و بسیار ذیقیمت بود. برای نوشتن کلمات از هنر تذهیب همراه با پاشیدن قطرات مرکب استفاده شده و قیمت هر جلد در حدود دوازده هزار "یوآن" بوده که گرانبهاترین مجموعه قرآنهای خطی چین به شمار میآید.

قرآنهای خطی که مسلمانان چین نگاشتهاند، حاصل ترکیب فرهنگهای چین و خاورمیانه و عامل مهمی در توسعه مناسبات فرهنگی دو جانبه است. در اواخر سلسله "چنگ" آخوندی به نام "گلبابا" قرآنهایی نگاشته که متعدد، خوب و مشهور است. در عصر سلسله "مینگ" آخوند بزرگ "ماسونگ تینگ" در سفر به مصر یکی از قرآنهای خطی "گلبابا" را از طرف رهبران دینی کشور برای "ملک فؤاد اول" پادشاه مصر هدیه برد. آن قرآن مورد توجه بسیار پادشاه قرار گرفت و پس از درگذشت او "ملک فاروق" پادشاه بعدی، آن را با احترام بسیار در سالن اصلی آرمگاه "فؤاد" قرار داد.

در ماه اکتبر 1998 میلادی، "ماهای نینگ" خوشنویس جوان و مسلمان چینی با استفاده از رسمالخط سنتی "جوان شو" کار کتابت و رونویسی تمام متن چینی "ترجمه موزون و مسجع قرآن کریم" اثر استاد «یحیی صنوبر برلین سونگ» را به پایان رساند و آن اثر هنری ارزشمند، در روز افتتاحیه نخستین سمینار بینالمللی تاریخ و فرهنگ قوم مسلمان هویی در محل برگزاری اجلاس مذکور در هتل "نینگ شیا" در معرض دید شرکت کنندگان و علاقمندان قرار گرفت.

مسلمانان چین علاوه بر قرآنهای خطی، در نگارش بر ستونها، کتیبهها، تابلوهای سردرها، حاشیههای داخلی شبستانها، زیارتگاهها، عبادتگاهها و مساجد هنر برجستهای به کار بردهاند که از نظر زیبایی، ظرافت و استحکام شیوه خط، ارزش بسیاری دارد. در مسجد "جیاجوان" در بیرون دروازة جنوبی «جینجیانگ» کتیبهای سنگی به خط کوفی تعبیه شد که 130 سانتیمتر طول 58 سانتیمتر عرض و 155 سانیتمتر ضخامت دارد و در اصل، در داخل محراب مسجد جای داشته است. بالای کتیبه هلالی و پایین آن صاف است به نشانه کروی بودن آسمان و مسطح بودن زمین به شمار میآید. اطراف کتیبه با طرح گلها تزیین یافته و بخش وسط با کلمات عربی به سه طرح مختلف تقسیم شده است. بالاترین قسمت طرح را "بسماللهالرحمنالرحیم" تشکیل داده و در بالای قسمت دوم با استفاده از طرحهای دایرهای، آیه 163 سوره بقره نوشته شده است.

تقسیم طرحها بسیار دقیق و زیبا، ترکیب خطوط بسیار هماهنگ و روان و با ظرافت است. سومین قسمت طرح صورت مربع دارد و در آن شیوه نگارش کوفی به کار رفته است. کلمهای که از راست به چپ در بالای مربع نگاشته شده "فاعبدوا" و کلمهای که از چپ به راست در پایین مربع نگاشته شده "فاسجدوا" است. سراسر کتیبه ظرافتی هماهنگ دارد. طرحهایش بدیع و خطوطش غنی است. خطوط مستقیم شیوهای کامل و استوار، خطوط منحنی ظرافتی پربار و خطوط کوفی حالتی قدیمی و باوقار دارد. در مجموع این اثر ارزشمند که احساس لطیف و زیباشناسانة قدرتمندی در بیننده به وجود میآورد، ترکیب از خوشنویسی خط عربی و ویژگی هنری چین به شمار میرود. به ویژه در خطوطی که به طور مستقیم نگارش یافته، حضور شیوه و اسلوب چینی احساس میشود. علاوه بر اینگونه کتیبهها و ستونهای سنگی، در اغلب خانههای مسلمانان چین و همه مساجد آن کشور، بر اطراف تالارها و اتاقهای اصلی، سردرها، ستونها، تابلوها و طومارهای آویخته بر دیوارها، آیاتی از کلامالله مجید مشاهده میشود که با اسلوبی بسیار زیبا به خط عربی نگاشته شده و اینها همه در بیننده احساس نیرومندی از علاقه و احترام به هنرهای زیبای دینی پدید میآورد.

کار استساخ و خوشنویسی متن کامل "ترجمه و شرح قرآن کریم" به زبان چینی با استفاده از دو کیلوگرم پودر طلای خالص، در مدت سه سال به همت «موسی ماچیان یون» خوشنویس برجسته مسلمان چین در سپتامبر 1997 میلادی به پایان رسید. اکنون این اثر ارزشمند هنری در گنجینة "یولین جای" در شهر "لنجو" در استان "گنسو" در شمال غرب چین نگاهداری میشود. پشتیبانی مادی برای انجام این کار بزرگ را «مافولین» با تخصیص بیش از یک میلیون "یوآن" (معادل یک صد میلیون تومان) تقبل کرده است. در این طرح بزرگ کار رونویسی و خوشنویسی متن کامل «ترجمه و شرح قرآن کریم» به زبان چینی اثر برجستهترین دانشمند و مترجم چینی قرآن، استاد «حاج یعقوب وانگ جینگ» جای (1879 تا 1949م) به همت و کوشش «موسی ماچیان یون» با استفاده از هنر خوشنویسی سنتی چین به انجام رسید.

«امام وانگ جینگ» جای متولد شهر ساحلی "تیئن جین" در شرق چین و یکی از مشهورترین اندیشمندان و مترجمان آثار اسلامی بود. او به همراه «امام حاج نور محمد، داپوشنگ» (1874 تا 1965م)، «امام حاج عبدالرحیم ماسونگ تینگ"(1895 تا 1992م)، «امام حاج هلالالدین هاده چنگ" (1888 تا 1943م) چهار عالم و دانشمند پرآوازة تاریخ معاصر اسلامی چین محسوب میشوند.

«وانگ جینگ» جای صاحب آثار ارزشمند فراوانی در زمینه تالیف و ترجمه کتب اسلامی به ویژه ترجمه قرآن مجید به زبان چینی است. او بیش از 20 سال از عمر گرانبهای خود را صرف ارائه ترجمهای صحیح، روان و سلیس از قرآن به زبان چینی کرد و در این مدت با کار و تلاش مداوم توانست سه مرتبه قرآن را به زبان چینی ترجمه و برای اکثر آیات نیز شرح مختصر و مفیدی بنویسد.

وی نخستین ترجمه و شرح قرآن کریم معروف به ترجمه نوع "الف" را با استفاده از سبک "زبان تعلیمات مسجدی" که ائمه جمعه و جماعات در مساجد و مدارس علوم اسلامی از آن استفاده میکردند، ترجمه و منتشر کرد.

دومین ترجمه و شرح قرآنی معروف به ترجمه نوع "ب" را با استفاده از زبان چینی کلاسیک و سومین ترجمه و شرح قرآن مجید معروف به ترجمه نوع "ث" را با استفاده از زبان چینی نوین به جامعه اسلامی چین عرضه کرد.

سومین ترجمه وی در خلال جنگهای چین علیه اشغالگران ژاپنی (1938 تا 1945م) در شهر "چون چینگ" مرکز استان "سیچوان" نوشته شد و در شهر "یین چوان" ویرایش و تکمیل شد. این ترجمه در سال 1946 میلادی در شهر "شانگهای" به چاپ رسید و انتشار یافت. این ترجمه شامل ترجمه متن کامل قرآن، شأن نزول، شرح و توضیحات لازم در مقدمه و موخره، کشف الآیات و 1943 مورد تفسیر و شرح آیات قرآن است و در مجموع شامل بیش از یک میلیون واژه نوشتاری زبان چینی میشود.

این ترجمه بسیار موثق و معتبر، روان و سلیس، ساده، مفید و قابل فهم برای عموم مردم ارزیابی شد و همچنین رایجترین ترجمه چینی قرآن در سرزمین چین و جهان اسلام به شمار میرود.

کار کتابت و خوشنویسی این اثر گرانبها با استفاده از پودر خالص طلا و بهترین مواد انجام شده است. در این اثر کاغذهای مخصوص با زمینة آبی روشن و تولید شده از برنج در شهرستان "جینگ" به کار رفته که کاغذها در شرکت چاپ و نشر "سانلی" در شهر "لنجو" با خطوط قرمز روشن خط کشی و چاپ شده است.

برای کار خوشنویسی نیز قلم موهای ریز مخصوص که توسط کارخانه تولید قلم موی "شان لیان" در شهر" هوجو" برای این کار تولید شده، مورد استفاده قرار گرفته است. پودر طلای مورد استفاده به کمک عملیات دستی به آب طلای مایع به عنوان جوهر و مرکب کتابت تبدیل شده و طلای خالص به کار رفته با خلوص 98% تولید و تصفیه شده کارخانه تولید رشتههای نازک ابریشم و پودر طلای "جیانگنینگ" در شهر "نان جینگ"(نانکن) بوده است.

این طرح بزرگ در نهایت دقت و ظرافت انجام شد و تمام متن "ترجمه و شرح قرآن کریم" در اندازه و مقیاس همان واژههای متن اصلی با دست کپی و رونویسی شد و تنها نقطهها حذف شده است. هر واژه نوشتاری چینی سه مرتبه کتابت شد و هرگونه واژة اشتباه، واژههای نوشتاری دارای ریختگی آب طلا و یا هرگونه واژه با املای غلط نیز محو و مجدداً کتابت شد.

این اثر ارزشمند در مجموع دارای 630 صفحه است که در مراحل کتابت و خوشنویسی 152 صفحه به دلیل اشتباهات حذف شد. این اثر از صحافی و طراحی بسیار عالی و استادانهای برخوردار است.

برای تهیه پوشش و جلد اثر، کاغذهای ضخیم وارداتی شبیه پوست گوسفند با رنگ سبز تیره و نقش و نگارهای طلایی به کار رفته و مراحل طراحی، تذهیب و چاپ آن توسط شرکت چاپ "جی یوآن" در شهر "شانگهای" انجام شده است.

این اثر ارزشمند هنری در 30 مجلد طراحی، صحافی و تجلید شده که هر مجلد آن شامل یک جزء قرآن مجید است. هر مجلد 5/39 سانتیمتر عرض، 46 سانتیمتر طول و 5/4 سانتیمر ضخامت دارد. به هنگام گشودن این اثر، هر جزء قرآن در یک طومار بلند و به هم پیوسته در برابر دیدگان بیننده قرار میگیرد. طول کامل این اثر هنری 600 متر است.

روی جلد و قاب چوبی هر مجلد این اثر با رشتههای ابریشمی مطلاکاری تزیین شده و به هر مجلد یک جعبه چوبی سرخ رنگ و پوششی از اطلس با رنگ زردآلویی اختصاص یافته است. این لوازم مخصوص توسط کارخانه تولید لوازم هنری "میائو جو شوان" در شهر "دان یانگ" در استان "جیانگ سو" طراحی و تولید شده است.

یک قفسه مخصوص برای نگهداری و حفاظت از این اثر گرانبها توسط کارخانه تولید لوازم منزل"هواشینگ لونگ" درهنگکنگ با استفاده از یک نوع چوب سفت تایلندی طراحی و ساخته شده است.

امام «حاج صالح ان شی وی» (1902 تا 1997م) رییس انجمن اسلامی سراسر چین عنوان این اثر ارزشمند را به زبان عربی به دستخط خویش نگاشته و استاد "چی گونگ" عضو هیئت رئیسه کمیسیون تشخیص و ارزشیابی آثار تاریخی کشور چین و استاد دانشگاه تربیت معلم پکن نیز عنوان این اثر را به زبان چینی به دستخط خویش به رشته تحریر درآورده است.

استاد «حاج یحیی صنوبر لین سونگ» مترجم برجسته قرآن کریم و استاد دانشگاه مرکزی اقوام و ملل چین نیز دیباچهای بسیار ادیبانه به زبان چینی برای این اثر گرانبها نگاشته که ترجمه عربی متن کامل این دیباچه برای اطلاع و ملاحظه خوانندگان، پژوهشگران، شرکت کنندگان و بازدیدکنندگان آشنا به زبان عربی و علاقمند نمایشگاه بینالمللی قرآن کریم در صفحات عربی این شماره آمده است.

دستخطی با عنوان "سخن پایانی" از استاد "شن پنگ" نائب رییس انجمن خوشنویسان چین و همچنین گفتاری از نویسنده مشهور چین "مای تیان شو" در این اثر ارزشمند چاپ شده است.

«مافولین» حامی و پشتیبان مادی این اثر بزرگ، یک مسلمان معتقد ریختگی و مخلص با ملیت "هویی" است که در جولای 1952 در شهر "لن جو" متولد شده است. او اکنون مدیر عامل شرکت تجاری صنعتی اشخاص معلول و ناتوان در استان "گنسو" است.

«موسی ماچیان یون» خوشنویس برجسته این اثر ارزشمند یک مسلمان مخلص و پرتلاش با ملیت هویی است که در ژانویه 1950 میلادی در شهر «لن جو» چشم به جهان گشود. او تمرینات خوشنویسی خود را از پنج سالگی زیر نظر یک معلم خصوصی شروع کرد. او از دوران کودکی به هنر خوشنویسی عشق میورزید و توانست در مدت چهل سال این هنر را به نیکی بیاموزد و بر انواع اسلوب و شیوههای هنر ستنی و نوین خوشنویسی تسلط یابد. استادی و مهارت وی در این هنر به قدرت شکوفا شد که توانست خودش اسلوبی ممتاز در هنر خوشنویسی چین ابداع کند.

وی در نخستین دوره مسابقات هنر خوشنویسی دانشجویان دانشگاههای چین در سال 1981 میلادی موفق به دریافت جایزه نخست این مسابقات شد.

او در سال 1967 تحصیلات دوره دبیرستان را به پایان رسانید و در یک کارخانه مشغول کار شد. وی در سال 1982 میلادی از دانشکده اقتصاد و امور مالی استان "شان شی" فارغالتحصیل و به اخذ مدرک لیسانس در رشته اقتصاد نایل شد سپس به مدت 17 سال در سمت مدیریت شرکتهای بازرگانی مختلف خدمت کرد.

در اوایل دهه 70 میلادی تصمیم گرفت ترجمه کامل قرآن کریم به زبان چینی را به رشته نگارش و کتابت درآورد. در مدت دو سال متن کامل دارای 300 هزار واژه نوشتاری ترجمه چینی قرآن کریم اثر استاد «حاج محمد ماجیان" معروف به شیخ محمد مکین (1906 تا 1978 م) را کتابت و خوشنویسی کرد. این نخستین طرح وی بود.

پس از آن تصمیم گرفت کار نخستین را ادامه دهد و متن کامل ترجمه معانی قرآن کریم اثر استاد بزرگ امام «حاج یعقوب وانگ جینگ» جای بایش از یک میلیون واژه نوشتاری به زبان چینی را به رشته نگارش و کتابت درآورد که سرانجام پس از سه سال تلاش و کوشش خستگیناپذیر این کار بزرگ را به انجام رسانید.

«موسی ماچیان یون» در حال حاضر مدیر شرکت آثار هنری "یون لین" و عضو انجمن خوشنویسان استان "گنسو" در چین است.

ترجمه فارسی دستخط استاد «شین پنگ» نایب رییس انجمن خوشنویسان چین درباره این اثر ارزشمند هنری «قرآن مجید یگانه کتاب مقدس مسلمانان سراسر جهان و مقدسترین شیء نزد نسلهای گوناگون و متوالی مسلمانان است. سومین ترجمه قرآن اثر امام وانگجینگ جای با عنوان «ترجمه و شرح قرآن کریم» شامل ترجمه کامل قرآن، شأن نزول، شرح و توضیحات در مقدمه و موخره، تفسیر آیات است و بیش از یک میلیون واژه نوشتاری به زبان چینی دارد.

آقای ماچیان یون خوشنویس سنتی چین تمام واژهها و جملات کتاب مقدس قرآن را در همان اندازه و مقیاس متن اصلی ترجمه با کمک علائم نوشتاری ریز با استفاده از هنر خوشنویسی سنتی چین با آب طلا به رشته نگارش درآورده است.

تمام این اثر با استفاده از الیاف مرغوب ابریشم نازک مطلاکاری و به هم متصل شدهاند. این اثر در 30 مجلد صحافی شده و هر مجلد شامل یک جزء قرآن است و هر مجلد به هنگام گشودن آن از یک طومار بلند تشکیل شده است. این اثر هنری یک طرح بزرگ اما با واژههای نوشتاری بسیار ریز است. تصویر و نمای آن با شکوه و جلال و سرشار از روح و آهنگ است. گویا هنرمند میلیونها زیبایی ذاتی و طبیعی را در قلب و روح خود جمع کرده و آن را به نوک قلم مو انتقال داده است. هر بینندهای از دیدن آن لذت میبرد و لطافت و ظرافت معنوی این اثر ارزشمند را به خوبی احساس میکند.

در فلسفه چین مثلی میگوید:«وقتی که بهترین گزینه انسان نمایش فن و هنر است نشان دادن جان و روح درونی آدم بر نمایش ظاهر بیرونی ارجحیت دارد.

این اثر مقدس و ارزشمند محصول فن و مهارت عالی هنرمند است و بر بلندای شاهکاریهای هنری قرار دارد و سرشار از روح و ذوق و لطافت است.

هنرمند توانا و کوشا توانست با تلاش و کوشش مداوم و خستگیناپذیر در مدت سه سال و با برخورداری از نعمت ایمان و ارادة قوی، چنین اثر بزرگی را به پایان برساند. نوشتار فوق را به عنوان «سخن پایانی» و نیز بیان شگفتی، هیجان و احساسات صمیمانه قلبیام در برابر این اثر بزرگ به رشته تحریر درآوردهام.

شن پنگ - بهار 1999م