مزرعه چاپارل

همه چیز و هیچ چیز

مزرعه چاپارل

همه چیز و هیچ چیز

تعلیم و تربیت(3)

نویسنده: سودابه بیوس

دوران شیرخوارگی

نوزادی که ماهها در رحم مادر از طریق جفت و عوامل مادری بخوبی محافظت شده، در پایان مدت بارداری بی‏دفاع پا به دنیای آلوده خارج می‏نهد. در این موقعیت، تنها آغوش گرم و شیرمادر او را در مقابل عوامل مهاجم، میکروبی، ویروسی، قارچی، انگلی،... محافظت می‏کند.

شیر مادر دارای سه دسته عوامل محافظت کننده است. این عوامل نه تنها نوزاد را در روزها و ماههای آغاز عمر از گزند عوامل بیماری زا دور می‏دارد، بلکه تا پایان زندگی از بیماریهای چون دیابت و فشار خون مصون می‏سازد.(1)

در دوران بیست و چهار ماهه شیردهی، مسؤولیت پرورش طفل از نظر جسمی و روانی به عهده مادر است. علی علیه‏السلام می‏فرماید: بنگر کدام زن فرزندانت را شیر می‏دهد؛ زیرا کودک با اخلاق او رشد می‏کند.(2)

چرا شیر مادر؟

شیر مادر برای بچه غذایی فوق العاده کامل است. از آنجا که دوران تکرار نشدنی کودکی در تأمین سلامت انسان در بزرگسالی اهمیت بسیار دارد، دوران شیرخواری از حساس‏ترین مراحل رشد و تکامل انسان است. پس باید در این مرحله از زندگی به تغذیه و سلامت کودک توجه مخصوص داشت. در چنین موقعیتی، نیازهای غذایی، روانی و ایمنی کودک تنها از طریق شیرمادر تأمین می‏شود؛ و این ویژگیها به طور یک جااز طُرُق دیگر قابل دسترسی نیست.(3) علی علیه‏السلام می‏فرماید: «ما من لبن رضع به الصبی اعظم برکة علیه من لبن امه»

برای طفل شیرخوار هیچ شیری مبارک‏تر از شیر مادرش نیست.(4)

شیر مادر چون خون ماده‏ای زنده است این ماده، علاوه بر مواد معدنی لازم برای تمام نوزادان، از مواد حفاظت کننده در برابر بیماریها نیز برخوردار است. ترکیب و میزان مواد مغذّی در شیرمادر باتوجه به روزهای تولد، سن شیرخوار، سن مادر، سن باروری، طول مدت شیردهی، دفعات شیردهی و تقاضای کودک متفاوت است؛ و بهترین شیر برای هر نوزاد، شیر مادر اوست.(5)

تأثیر شیرمادر بر روان کودک

ارتباطات عاطفی مادر و کودک هنگام شیردادن از پستان نیز امتیازی استثنایی برای شیرمادر است و در رشد عاطفی، ذهنی و روانی کودک تأثیری شگفت انگیز دارد.(6) علی علیه‏السلام می‏فرماید: «تخیروا للرضاع، کما تخیّرون للنکاح، فان الرضاع یغیر الطباع.»

همانگونه که برای ازدواج جستجو و انتخاب می‏کنید، برای شیردادن هم بگردید؛ زیرا شیر طبیعت کودک را عوض می‏کند.(7)

روحیات مادر و پدر، طبق قانون وراثت، در طفل مؤثر است؛ ولی در اینجا استثنادیده می‏شود. روحیات مادر، روی شیر مادر اثر می‏گذارد و به احتمال نزدیک به یقین، مادر حسود فرزند حسود تحویل جامعه می‏دهد؛ چنانکه مادر با عاطفه فرزند با عاطفه به اجتماع عرضه می‏کند.

پس بهتر است مادر، بخصوص هنگام شیردادن، تقوا پیشه کند؛ بسم اللّه‏ بگوید؛ اضطراب نداشته باشد، خود را از هیجان و عصبانیت تهی سازد و در کمال آرامش و عدم نگرانی با تبسم به شیر دادن بپردازد. چنانچه مادر نیمه شب بیدار شود و با عصبانیت و داد و فریاد شیر دهد، کودک بی‏استعداد، طغیانگر و پرخاشگر می‏شود.

حتی مادرانی که در دوران بارداری و شیردهی به دلایل مختلف دچار اضطراب شدید می‏شوند، صاحب شیرخوارانی بدقلق، نق‏نقی و تحریک پذیر می‏گردند که طرح رفتاری و حتی طرح خواب آنان با سایر شیرخواران متفاوت و غیر قابل پیش‏بینی است.(8)

پاداش شیردادن

اگر مادر نیمه شب بیدار شود، نوزاد در حال گریه را نوازش کرده، با او زمزمه کند که چرا دیر بیدار شده و عذر بخواهد، فرزند نیز تأثیری مثبت می‏پذیرد. البته شیردادن از ثواب الهی نیز برخوردار است. روایت در این باره می‏فرماید:

«...فاذا ارضعت کان لها بکل مصّة لعدل عتق محرر من ولد اسماعیل فاذا

در حال حاضر با مطالعات دقیق انجام شده دریافته‏اند که شیر مادر تا سن 6 ماهگی به تنهایی برای تغذیه کودک کافی است و تا این سن حتی دادن آب به کودک لازم نیست.

فرغت من رضاعه ضرب ملک کریم علی جنبها و قال استانفی العمل فقد غفرلک»(9)

... وقتی زنی نوزادش را شیر می‏دهد، خدا در مقابل هربار که نوزاد از پستانش شیر می‏مکد، ثواب آزاد کردن بنده‏ای به او عطا می‏فرماید. وقتی مادر از شیردادن فراغت یافت، فرشته‏ای دست نوازش بر پهلویش می‏نهد و می‏گوید: کار را از سربگیر که خداوند تو را آمرزید.

مکیده شدن شیر در شب باعث افزایش هورمون پرولاکتین، که در افزایش ساخت شیر در بدن مادر نقش عمده دارد، می‏گردد که در فراوانی و تداوم شیر مادر بسیار مؤثر است.

شیردهی از هردو پستان

در حال حاضر با مطالعات دقیق انجام شده دریافته‏اند که شیر مادر تا سن 6 ماهگی به تنهایی برای تغذیه کودک کافی است و تا این سن حتی دادن آب به کودک لازم نیست. برای اینکه شیرخوار از کلیه مواد موجود در شیر مادر بهره‏مند شود و از رشد مطلوبی برخوردار گردد، باید تمام شیر یک پستان را در هروعده از شیرخوردن مصرف کند. قسمت اول شیر دارای آب و قند بیشتر و قسمت انتهایی‏اش حاوی چربی بیشتر است.(10) در همین راستا امام صادق علیه‏السلام می‏فرماید:

جعل اللّه‏ تعالی ذکره، رزقه فی‏ثدی امه احدیهما شربه و فی‏الاخری طعامه و حتی اذا وضع اتاه اللّه‏ عزوجل...»(11)

روزی نوزاد در پستان مادر است که یکی به منزله آب و مایعات و دیگری دارای خواص غذاست...

ضرورت شیردهی از هردوپستان در روایت دیده می‏شود؛ چنانکه آخرین یافته‏های علمی بر شیردهی از هردو پستان تأکید دارد. البته نباید فراموش کرد که «مهمترین عامل افزایش شیرمادر، مکیدن مکرر شیراز پستان است.»(12)

تاچه زمانی باید شیرداد؟

به علت عوامل ایمنی‏بخش موجود در شیرمادر، شیرخواری که تاپایان دوسالگی هنوز سیستم ایمنی‏اش تکمیل نشده، به وسیله شیرمادر در برابر بیماریها محافظت می‏شود، بدین سبب، شیرمادر تا پایان دو سالگی برای شیرخوار لازم است. تغذیه با شیرمادر تمام نیازهای شیرخوار را تا پایان شش ماهگی تأمین می‏کند و از آن پس نیز تا دوسالگی، حدود31 انرژی لازم را به او می‏رساند.(13)

بنابراین، با توجه به اینکه بعد از تولد سریعترین مرحله رشد، دوران شیرخواری است؛ و از طرفی ترکیب شیرمادر کاملاً بانیازهای شیرخوار منطبق است، سفارش شده کودک مدت 24 ماه تمام از شیرمادرش استفاده کند.

«والوالدات برضعن اولادهن حولین کاملین لمن اراد ان یتم الرضاعة...»(14)

مادران فرزندان خود را دو سال تمام شیردهند، این حکم برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را کامل گرداند...

امام صادق علیه‏السلام دراین باره می‏فرماید:

«الرضاع واحد و عشرون شهراً فان نقص فهو جور علی الصبی»(15)

مدت شیردهی 21 ماه است؛ و هرگونه کوتاهی در این مورد ستم بر نوزاد شمرده می‏شود.

سازمان جهانی بهداشت و یونیسف، ادامه تغذیه با شیرمادر را تا دوسالگی سفارش کرده است.(16) هنگامی که درمی‏یابیم میزان ابتلا به آسم و انواع آلرژیها در شیرخوارانی که از شیرمادر استفاده می‏کنند، بسیارکمتر است؛ و از طرفی به علت سوخت وساز چربیها (کلسترول) این نوزادان در بزرگسالی با احتمال حملات قلبی، عروقی کمتر رو به رو می‏شوند،(17) راز سخن امام صادق علیه‏السلام و ستم برنوزاد را بیشتر درک می‏کنیم. پس مادری که بخواهد وظیفه مادری را به طورکامل انجام دهد، باید در کمال آرامش و خواست‏روانی دو سال کامل به کودک شیر دهد. این کار، علاوه بر نیازهای تغذیه‏ای، نیازهای روانی کودک را نیز برآورده ساخته، وی را برای پاگذاشتن به مرحله بعدی آماده می‏سازد.

شایان ذکر است که بر اساس تجارب و آزمایشهای پزشکی، بانوانی که نوزادان خود را از شیر محروم می کنند، غالبا به سرطان سینه دچار می‏گردند و ... (18)

1 ـ کارگاه تغذیه با شیرمادر، اسفند 77؛ شیرمادر در سلامت و بیماری؛ دکتر محمدعلی نیل‏فروشان.

2 ـ وسائل الشیعه، ج 21، ص 467.

3 ـ شیرمادر و تغذیه شیرخوار، معاونت امور بهداشتی وزارت‏بهداشت‏ودرمان، چاپ‏سوم، آبان 1374، ص 4.

4 ـ وسائل الشیعه، ج 21، ص 452.

5 ـ مقاله خصوصیات تغذیه‏ای شیرمادر، دکتر سوسن پارسای و همایون بنادرخشان.

6 ـ شیرمادر و تغذیه شیرخوار، ص 4.

7 ـ وسائل الشیعه، ج 21، ص 486.

8 ـ عوامل مؤثر روانی در شیردهی؛ کارگاه تغذیه با شیرمادر، دکتر بهروز جلیلی.

9 ـ وسائل الشیعه، ج 21، ص 451.

10 ـ کارگاه تغذیه باشیرمادر، شیرمادر در سلامت و بیماری، ص 6.

11 ـ وسائل الشیعه، ج 21، ص 455.