مزرعه چاپارل

همه چیز و هیچ چیز

مزرعه چاپارل

همه چیز و هیچ چیز

اخلاق و زندگى

از نقص تا کمال

سیدمهدى موسوى

فاصله بین عالى ترن انسان و پست ترین فرد بقدرى زیاد است که حد نمى توان براى آن در نظر گرفت.

گفته اند: در بین موجودات, هیچ نوعى مانند انسان اختلاف مراتب ندارد;(1) یعنى شما هر یک از انواع مختلف موجودات ـ از شریفترین آنها گرفته تا پست ترین آنهاـ را در نظر بگیرید, فاصله چندانى بین آنها وجود نداشته, تفاوت میان آنها از نظر خصوصیتهاى فردى, کم و به آسانى قابل محاسبه و اندازه گیرى است, در حالى که فاصله بین عالیترین فرد انسانى با پست ترین آن بقدرى زیاد است که حدى براى آن نمى توان در نظر گرفت.

انسان براحتى مى تواند, میزان تفاوت بین اصیلترین و نجیب ترین فرد یا صنف اسب را با کم ارزشترین آن معین کند یا بسادگى مى تواند زیباترین و خوشبوترین گلها را با بى رنگ ترین و بى بوترین آنها بسنجد, اما نمى تواند فاصله بین نبى گرامى اسلام صلى الله علیه وآله و على بن ابى طالب و فرزندان معصوم او که اشرف مخلوقاتند را با قاتلان آنها یعنى پست ترین افراد نوع انسانى در نظر بگیرد و حدى براى آن مشخص کند.

خداوند سبحان در قرآن مجید, آنان را که داراى قلب هستند, ولى با آن حقایق را کشف نمى کنند و چشم و گوش خود را بر هر چیز, بجز هوا و هوس و ارضاى تمایلات خود بسته اند, از چهارپایان بدتر مى داند(2) و در مقابل, کسانى را که بر اثر مراقبت و همت, به مقام اطمینان بار یافته و به ((نفس مطمئنه)) رسیده اند, بطور مستقیم مخاطب قرار داده و از آنها براى ورود به جایگاه بلند بندگان خاص و بهشت خود دعوت مى کند.(3)

در حدیث قدسى چنین مى خوانیم: بنده من با یاد و ذکر من به جایى مى رسد که محبوب من مى شود و آن گاه من خودم, چشم و گوش و دست او مى شوم و او را در کارها تایید مى کنم;(4) یعنى اعضاى بدن او با هدایت خداوندى به کار مى افتد و از سیطره شیطان و دخالت وهم و خیال, رهایى یافته و در سایه حاکمیت و اراده الهى از گمراهى و خطا در امان مى ماند.

انسان و قابلیت عروج

نکته قابل توجه این است که در بین این همه موجودات, تنها انسان قابلیت حرکت از ((اسفل السافلین)) به ((احسن تقویم)) و از ((نقص)) به ((کمال)) را دارد و این امر نیز در اختیار خود او نهاده شده است. در این راستا, تمام عوامل و اسباب حرکت براى او آماده شده و فرمان حرکت و صعود به بلندترین و عالیترین قله هاى رستگارى و سعادت خطاب به او صادر شده است;(5) حتى نسبت به پیشى گرفتن از یکدیگر در رسیدن به نهایى ترین نقطه کمال و رحمت و نعمت خداوندى مامور شده است.(6)

ارزش عمر

بنابر آنچه گفته شد, براى انسان شرافتمند و هشیار, هیچ سرمایه اى گرانبهاتر از عمر نیست تا با استفاده از آن بتواند از ((ذلت مزبله نشین)) تا ((اوج اعلى علیین)), پرواز کند. در نظر چنین شخصى طلا و نقره, باغ و ملک و حساب بانکى کجا و لحظه هاى پرارزش وقت و گذشت زمان کجا؟

رسول خدا(ص) به ابى ذر غفارى فرمود: نسبت به پاسدارى از فرصت عمر, از حفاظت درهم و دینارت کوشاتر باش.(7)

ونیزآن حضرت فرمود: کسى که لحظه هاىیک روزش باهم مساوى باشد, ضررکرده وآن کس که فرداى او بدتر از روز قبلش باشد, نفرین شده است.(8)

بیقین, شما خواننده محترم در طول زندگى, افراد بسیارى را دیده و مى شناسید که عمر گرانبهاى خود را به سرگرمیهاى بى حاصل و مشغله هاى بیهوده, سپرى مى کنند و پس از گذشت چندین سال, رفتار آنها تغییر نکرده و آن گونه حرف مى زنند که پیش از این بوده اند; نه در اخلاق و معنویت آنان تغییر و بهبودى حاصل شده و نه در سطح دانش و معلوماتشان رشدى به

وجود آمده است; زندگى شان یکنواخت بوده و حرکت آنها دورى است; یعنى کار مى کنند تا تغذیه کنند و تغذیه مى کنند تا کار کنند. حال, از این زندگى بى حاصل چه هدفى را دنبال مى کنند, چیزى است که براى خود آنان نیز مجهول است.

چنین شخصى به فرموده پیامبر اکرم(ص) ((مغبون)) است, اما کسى که ((نقدجان)) را نه تنها به ((کمال)) نرسانده, بلکه آن را بر اثر هوسرانیها و آلودگیهاى فکرى و عملى به تباهى و فساد کشانده و هر روز و هر لحظه بر گمراهى و شقاوت خویش افزوده است ملعون و از نفرین شدگان است.

انسان با تامین شکم و شهوت رو به کمال نمى رود, بلکه از رشد و تکامل و صفات نیکو فاصله مى گیرد. ناگفته نماند که استفاده بجا و عاقلانه از نعمتهاى خداوند در دستور کار مسلمانان قرار دارد,(9) ولى افراط و تجاوز از حدود الهى در این زمینه, جز ناکامى و خسران, میوه دیگرى نخواهد داد.

دستورالعملى از رسول خدا(ص)

اکنون جاى این پرسش است که چه باید کرد تا زیانکار نباشم و چگونه اوقات خویش را سپرى کنیم تا گذشت عمر, ما را به هدفهاى عالى زندگى نزدیکتر کند و جمع بین دنیا و آخرت براى ما حاصل شود؟

در پاسخ بدین سوال, بهتر است از قانونگذار اسلام یعنى پیامبر اکرم(ص) رهنمود بگیریم. آن حضرت فرمود: بر انسان هوشمند لازم است تا وقتى که توانایى عقلى خود را از کف نداده, لحظه هاى شبانه روزى خود را در چهار مورد صرف کند:

1ـ وقتى را معین کند تا با پروردگارش راز و نیاز و مناجات کند. (نمازهاى روزانه, نماز شب, تلاوت قرآن, خواندن برخى از دعاها و حضور در نمازهاى جماعت و جمعه در این بخش از تقسیم بندى پیامبر(ص) قرار مى گیرد.)

2ـ زمانى را به تفکر در آفرینش خداوند و مخلوقات او اختصاص دهد. (فراگیرى رشته هاى مختلف علوم و دانشهایى که به جهان شناسى و انسان شناسى فرد کمک مى کند, در این بخش گنجانده مى شود.)

3ـ ساعتى را به محاسبه نفس و بررسى اعمالى که از او صادر شده است بپردازد. (تفکر در حالات روحى و عیوب نفس و کاوش در نقاط قوت و ضعف خویش که خود مقدمه رسیدن به ((معرفه النفس)) و ((خودشناسى)) محسوب مى شود و مفیدترین دانش و گرانترین معرفت و پایه هر ((کمال انسانى)) است, در این قسمت قرار مى گیرد.)

4ـ فرصتى را به برآوردن نیازهاى مادى خود از راه حلال, اختصاص دهد.(10) (کسب و کار, تفریحات سالم, خوردن و آشامیدن و تامین سایر احتیاجات و خواسته هاى طبیعى و مادى شخص, در این قسم جاى مى گیرد.)

در پایان, همه ما باید هماره این فراز از دعاى امام سجاد علیه السلام را به خاطر داشته باشیم و آن را از خدا بخواهیم که فرمود:

((... واستعملنى أ بما تسئلنى أ غدا عنه...(11)

پروردگارا تو خود هر لحظه عمر مرا به آنچه در آینده در باره آن از من بازخواست خواهى کرد, به کار گیر. الهى آمین.

1ـ جامع السعادات, محمدمهدى نراقى, ج1, ص59.

2ـ اعراف, آیه 179.

3ـ فجر, آیه 27ـ30.

4ـ الجواهر السنیه فى الاحادیث القدسیه, شیخ حر عاملى, ص123.

5ـ رجوع کنید به آیه 133 سوره آل عمران.

6ـ رجوع کنید به آیه 21 سوره حدید و آیه 48 سوره مائده.

7ـ سفینه البحار, ج2, ص258.

8ـ ارشادالقلوب, دیلمى, ص87.

9ـ رجوع کنید به آیه 32 سوره اعراف.