مزرعه چاپارل
همه چیز و هیچ چیزمزرعه چاپارل
همه چیز و هیچ چیزاخلاق و زندگی
اخلاق و زندگی
نویسنده: سید مهدی موسوی
تعلیمات اسلامی چون چشمه آبی است که گرچه در نهایت مزرعه را سیراب میکند امّا درمسیر نیز اثرات نیک خویش را بر جای میگذارد.قرآن کریم:ما به مردان و زنانی که عمل صالح بهمراه ایمان داشته باشند زندگی پاک و پاداش احسنخواهیم داد.اخلاق، یکی از مسائل مهمی است که در زندگی بشر نقش اساسی دارد. این موضوع در اسلام جایگاه ویژهای دارد و در حقیقت یکی از ارکان تشکیل دهنده دین است. به تعبیر دیگر، چگونه فکر کردن و چه اعتقادی داشتن (اعتقادات)، چسان عمل کردن (احکام) و با چه منش و خویی زیستن (اخلاق)، سه رکن اساسی است که محدوده تعلیمات دینی را تعیین میکند و در یک کلمه چنان که از برخی تعبیرات قرآنی و روایی به دست میآید، هدف و مقصد انبیای عظام، تکمیل مکارم اخلاقی و تهذیب نفوس بوده است. بدون شک، آسایش دنیا و آخرت، در سایه اخلاق نیک، تحقق مییابد.انسان اگر بخواهد در زندگی دنیا آسوده بوده و دور از نگرانیها و اضطرابهای ویرانگر به سر ببرد، راهی جز مبارزه با صفتهای زشت و پاکسازی دل از خوهای پلید ندارد. کیست که نداند صفاتی از قبیل: خوشرویی، تواضع، قناعت، محبت، اخلاص، بلندهمتی، طهارت و سلامت نفس و... انسان را از دغدغههای بیحاصل و از پریشانیهای بدفرجام، نجات میدهد و بر عکس، حالات و اوصافی مانند: غضب، خودخواهی، حرص، حسد، بخل، بدبینی، بدخواهی و آلودگیهای روحی، او را در غل و زنجیر گرفتار میکند و هـمـیـن دنـیـای او را کـه مـیتـوانـد در سایـه اخـلاق و رفتار شایسته، به خوشی و آسایش بگذرد، بهجهنمّیسوزانوعذابیپررنجوبیپایانتبدیلمیکنند.
بسیاریخیالمیکنندکهنتیجهدستوراتاسلام را،تنهادرآخرت باید جستجوکردواینمکتبآمدهاستتافقطسعادتاخرویانسانراتأمینکند.
و به آسایش و رفاه انسان در دنیا کاری ندارد. شاید همین فکر باعث شده که برخی از جوانان معتقد به اسلام که در عمل دنبال هوسرانی و خوشگذرانیهای زودگذر هستند، وقتی به توبه و کنار گذاشتن اشتباهات خود دعوت میشوند، در پاسخ بگویند: ما جوانیم و باید از دوران جوانی و عیش و نوشهای آن بهره ببریم، بعد از گذشت این دوران خوش و پرطراوت، در پیری از گذشته خود توبه خواهیم کرد و بدین وسیله خود را برای پذیرش مرگ و رسیدن به سعادت آخرت و لذتهای آن آماده خواهیم ساخت. ما هنوز وقت بسیاری داریم، چرا باید جوانی خود را فدا کرده، از حالات و روزهای خوشآن صرفنظر کنیم و نقد را به نسیه بفروشیم. چنین کارهایی ناشی از محرومیت و عقبماندگی ذهنی است.
این سخن، از برداشت نادرست آنها در باره برنامههای تربیتی اسلام، سرچشمه میگیرد. آنان خیال میکنند که اسلام تنها برای آبادانی آخرت آمده و با انسان و زندگی او در دنیا کاری ندارد و اگر او را به انجام اعمالی موظف کرده، تنها به خاطر این است که نتیجه آن را در آخرت ببیند و وارد بهشت شود.
در منطق اینان قوانین اسلام همچون گلولهای است که از لوله تفنگی خارج میشود و تنها آن نقطه آخر را هدف قرار داده و مسیری که میپیماید، بکلی از دایره مقصود تیرانداز خارج است، در صورتی که اگر بر اساس آیات قرآن و روایات ائمه معصومین علیهمالسلام هدف از تعلیمات اسلامی را ارزیابی کنیم، باید آن را به چشمه آبی تشبیه کنیم که از نقطهای به جوشش در آمده تا در پایان مسیر، مزرعهای را سیراب کند، لیکن بر سر راه خود به
تقوا و عمل صالح، در همین دنیا نیز انسان را به رستگاری و سعادت میرساند.
بسیاری به اشتباه گمان میکنند ثمره دستورات اسلام را تنها باید در آخرت جستجو کرد!
هدف انبیا(ع) تکمیل مکارم اخلاقی و تهذیب نفوس بوده است.
هر کجا برسد، آنجا را نیز آباد کرده و زنده میکند.
ما باید هدف صحیح و واقعی یک مجموعه هدفدار و مفید را از دستورالعملی که بانیان آن مطرح میکنند، بشناسیم، نه از زبان جاهلان و مغرضان یا کسانی که با آن مجموعه دشمنی دارند و آن را همسو با منافع شخصی یا قومی خود نمیبینند.
آنچه گفته شد برداشتی است از آیات بسیاری که در اینحا برای نمونه سه آیه زیر را بیان کرده و خوانندگان گرامی را به تدبیر هر چه بیشتر در آن دعوت میکنیم:
«الا انّ اولیاءاللّه لاخوفٌ علیهم و لاهم یخزنون، الذین آمنوا و کانوا یتّقون لهمالبشری فیالحیاةالدنیا و فیالاخرة لاتبدیل لکلمات اللّه ذالک هوالفوز العظیم»(1)
«دوستان خدا هیچ ترسی از آینده و هیچ حزنی نسبت به گذشته ندارند، همانها که اهل ایمان و تقوایند. مژده و بشارت برای آنهاست در زندگی دنیا و آخرت. آیات و قوانین الهی دستخوش تبدیل و تغییر نمیشود و این است رستگاری بزرگ.»
«من عمل صالحا من ذکرٍ او انثی و هو مؤمن فلنحیینّه حیوة طیبه و لنجزینهم اجرهم باحسن ما کانوا یعملون»(2)
«هر کس از مرد و زن، عمل صالحی که توأم با ایمان باشد انجام دهد، پس ما او را با زندگی پاک، زنده میکنیم و پاداش رفتار شایسته آنها را به نحو احسن خواهیم داد.»
ملاحظه میشود که در این آیه کریمه، زندگی پاک، نتیجه در پیش گرفتن شیوه صحیح در زندگی و انجام عمل صالح معرفی شده که هم زندگی دنیا و هم زندگی آخرت را در بر میگیرد. در این آیه گرچه بصراحت از دنیا و آخرت نامی به میان نیامده، ولی آیه بالا، از راحتی زندگی هر دو جهان یاد کرده است که در حقیقت، تفسیری بر این آیه شریفه محسوب میشود.
«و مَنْ اَعْرَض عن ذکری فأنّ له معیشة ضنکا»(3)
و هر آن کس که از یاد من روبگرداند، دچار زندگی سخت و تنگ خواهد شد.»
مقصود از بیان این آیات، یادآوری این نکته است که از قرآن مجید چنین بر میآید که تقوا و عملصالح، در همین دنیا نیز صاحبش را به رستگاری و سعادت میرساند و او را از تنگناها و پیچ و خمهای زندگی میرهاند. این حقیقت را با مطالعه در زندگی تربیت یافتگان واقعی این مکتب میتوان دریافت.
بنابراین، بزرگترین ظلم به خود آن است که بهترین اوقات و لحظههای عمر، یعنی جوانی را که سرشار از استعدادها و نشاط است به هوسرانیهای زودگذر بگذرانیم و وقتی به خود آییم که دیگر فرصت و امکان کافی برای جبران نباشد. دوستان جوان باید توجه داشته باشند که ساختن بنای شخصیت را، سهل و آسان نینگارند و آن را از بنای یک ساختمان را برای ایجاد آن، سرمایه، وقت و مصالح لازم است، کمتر ندانند. کسی که سرمایه و استعدادهای جوانی را به خیال جبران بعدی، صرف بیهودگی و عیاشی کند. مانند فردی است که در فصل تابستان، پول، امکانات و وقت خود را به هدر دهد و در فصل سرما و یخبندان بخواهد با دست خالی برای خود جان پناهی بسازد که در این صورت، جز حسرت و آه چیزی عایدش نخواهد بود یا مانند آن بازمانده از قافلهای است که در منزلی به اسودگی آرمیده و پس از چند روز بخواهد با دویدن، خود را به قافله برساند. به قول یکی از بزرگان: جوانیات را نگهدار، پیری، خودش را حفظ میکند.
1 ـ یونس، آیه62ـ64.
2 ـ نحل، آیه97.
3 ـ طه، آیه124.
