نویسنده: استاد محمدتقى مصباح یزدى
در ادامه سلسله بحث هاى اخلاقى استاد مصباح یزدى، در این شماره نیز شرح بخش دیگرى از وصایاى امام جعفر صادق(علیه السلام) به عبدالله بن جندب را پى مى گیریم:
«یاابن جندب ان احببت ان تجاور الجلیل فى داره و تسکن الفردوس فى جواره فلتهن علیک الدنیا واجعل الموت نصب عینک و لاتدخر شیئاً لغد واعلم ان لک ما قدمت و علیک ما اخرت.»( )
مى دانیم که ایمان مراتبى دارد; معرفت افراد نسبت به حقایق دین متفاوت است، همّت افراد نیز ذاتاً با یکدیگر تفاوت دارد. ما براى نیل به هدف عالى و بلندى که به دنبال آن هستیم باید اولاً، آن هدف را درست بشناسیم و به وجود آن ایمان داشته باشیم و ثانیاً، همّت و تلاش لازم براى رسیدن به آن هدف بلند را نیز داشته باشیم. افرادى که معرفت و ایمانشان ضعیف است، در صورت تقویت معرفت خود، این آمادگى و همّت را پیدا خواهند کرد که با تلاش بیش تر به اهداف بلند خود نائل آیند. اما کسانى که همّتشان ضعیف است و حتى در امور دنیایى هم همّت بلندى ندارند ـ صرف نظر از این که امور دنیا نسبت به آخرت چه موقعیتى دارد ـ هر قدر هم که زمینه معرفت و ایمان برایشان فراهم باشد، هیچ گونه ترقى و پیشرفتى نخواهند داشت. به این افراد باید هشدار داد تا با تقویت همّت خود، براى رسیدن به اهداف عالیه، راه صحیح را انتخاب کنند. البته، مؤمنان، هم از نظر مرتبه ایمان و هم ازنظر همّت، با یکدیگر تفاوت هایى دارند.
ادامه مطلب ...
نویسنده: استاد محمد تقى مصباح
در ادامه سلسله مباحث اخلاقى استاد مصباح یزدى، در این شماره نیز شرح بخش دیگرى از روایت شریف امام جعفر صادق(علیه السلام) را که خطاب به عبدالله بن جندب بیان شده است به محضر اهل معرفت تقدیم مى داریم:
«صبِّر نفسک عند کل بلیة فى ولد او مال او رزیة فانما یقبض عاریته و یأخذ هبته لیبلو فیهما صبرک و شکرک. ولاتغتر بقول الجاهل ولابمدحه فتکبّرَ و تجبر و تعجب بعملک فان افضل العمل العبادة و التواضع.»( )
جهانى که ما در آن زندگى مى کنیم توأم با دردها، رنج ها، سختى ها، مصیبت ها و انواع ناراحتى هاست. هر انسانى، خواه ناخواه، در زندگى خود به برخى از این گرفتارى ها مبتلا مى شود. به هر حال، انسان یا پیش از پدر و مادرش از دنیا مى رود و یا پس از آن ها. اگر پیش از پدر و مادر از دنیا برود، پدر و مادر به داغ او مبتلا مى شوند و اگر پس از آنان از دنیا برود، وى به داغ پدر و مادر مبتلا مى گردد. این حالت نسبت به برادر و خواهر و دوستان و عزیزان نیز وجود دارد. شاید کسى که در عمر خود هیچ نوع سختى و مریضى ندیده باشد اصلاً پیدا نشود. سایر گرفتارى هاى طبیعى و اجتماعى کمابیش براى هر کسى پیش مى آید. بشر همواره در تلاش است تا از راه وسایلى که در اختیار مى گیرد خود را از گرفتارى ها و ناملایمات زندگى در امان نگه دارد. البته بشر تا حدود زیادى موفقیت هایى هم در این زمینه به دست آورده، اما وقتى به دقت مى نگریم متوجه مى شویم که در کنار هر رفاهى، هر آسایشى و هر نعمتى که فراهم شده و به موازات هر اختراع و اکتشافى که صورت گرفته، مصیبت هاى جدیدى بر زندگى بشر سایه افکنده است. زمانى انسان با اسب و شتر و مانند آن ها مسافرت مى کرد، که البته سختى هایى در پى داشت، اما امروزه با اتوبوس و قطار و هواپیما مسافرت مى کند. آن زمان به ندرت اتفاق مى افتاد که مثلاً مرکبى، سوارِ خود را لگد بزند و موجب مرگش شود، اما امروزه یک قطار تصادف مى کند و ده ها نفر کشته مى شوند، یک هواپیما سقوط مى کند و صدها نفر کشته مى شوند و ... . برخى بر این باورند کسانى که ثروت هاى کلانى به هم زده اند، آسایش بیش ترى در زندگى دارند، اما وقتى از نزدیک زندگى آن ها را مشاهده مى کنیم، مى بینیم گرفتارى آن ها به مراتب بیش تر از دیگران است. چه بسا آسایش یک کشاورز در دهکده اى دورافتاده که با زحمت بسیار کار مى کند از کسانى که در کاخ هاى کذایى زندگى مى کنند بیش تر باشد. هر چند ممکن است این کشاورز از انواع لذت هایى که کاخ نشینان مى برند، بى بهره باشد، اما در عوض از ناملایمات زندگى آنان در امان است. البته این سخن به معناى این نیست که هر جا نعمتى است، لزوماً در کنارش مصیبتى هموجود دارد، اما این مطلب واقعیت دارد که زندگى انسان توأم با خوشى و ناخوشى است.
ادامه مطلب ...نویسنده: استاد مصباح یزدى
در شماره هاى پیشین شرح بخش هایى از سلسله بحث هاى اخلاقى استاد مصباح یزدى در تبیین وصایاى امام جعفر صادق(علیه السلام) به عبدالله بن جندب را عرضه داشتیم. اکنون بخش دیگرى از این روایت شریف را به محضر اهل معرفت تقدیم مى داریم:
«یا ابنَ جُندب الماشى فى حاجةِ اَخیه کالسّاعى بَینَ الصَّفا وَالمروَة وَ قاضى حاجَته کالمُتَشَحِطِ بِدَمِه فى سَبیلِ اللّه یَومَ بدر و اُحُد و ما عَذَّبَ اللّه اُمَّةً اِلّا عِندَ اسْتِهانَتِهِمْ بحُقوقِ فُقَراءِ اِخوانِهِم. یا ابنَ جُندب بَلِّغْ مَعاشِرَ شیعَتِنا و قُل لَهُم لا تَذهَبَنَّ بِکُمُ المَذاهِب فَواللّه لا تُنالُ وِلایَتُنا اِلّا بِالوَرَعِ وَ الاِجتِهاد فى الدّنیا وَ مُواساةِ الاخوان فِى اللّه وَ لَیسَ مِن شیعتِنا مَن یظلم النّاس.»( )
امام صادق(علیه السلام) در این روایت شریف مى فرماید: کسى که در برآورده ساختن حوایج برادر ایمانى اش قدمى بردارد، مانند کسى است که سعى بین صفا و مروه انجام مى دهد و اگر شخصاً نیاز برادر ایمانى خود را برآورده سازد، ثواب کسى را دارد که در راه خدا و در جنگ بدر و احد جهاد کرده و در خون خویش غلتیده است.
نظیر این گونه تعبیرات، در روایات دیگر هم به چشم مى خورد و تشبیهات عجیب و ثواب هاى بسیار بزرگى براى انجام اعمالى به ظاهر کوچک بیان شده است. البته ممکن است سوء تعبیرهایى نیز از این روایات بشود. از یک سو، ممکن است کسانى که این تعبیرات برایشان سنگین است، به بهانه صحیح نبودن سند این گونه روایات، به کلى آن ها را رد کنند و از سوى دیگر، کسانى فکر کنند اگر هر کارى را به هر صورتى انجام دهند، همه ثواب ها را مى برند. هر دو این برداشت ها، افراط و تفریط است. شاید بعضى از عبادات در ظاهر چندان اهمیتى نداشته باشند، اما در حقیقت بسیار بزرگ و با ارزش باشند و خداوند متعال اجر زیادى براى آن قرار داده باشد. اجر و ثواب عبادات تنها به کمیت آن ها بستگى ندارد، بلکه بیش از هر چیز انگیزه، نیّت، سعى و تلاش و اخلاص انسان ملاک عمل است. این گونه تشبیهات در مقام این است که بگوید مثلاً خدمت به برادر ایمانى مى تواند به شکلى انجام بگیرد که ثواب شهید را داشته باشد; یعنى چنین امکان و استعدادى در این عمل هست، اما این گونه نیست که هر عملى که هر کسى، به هر نیّتى و در هر شرایطى انجام دهد چنین ثوابى داشته باشد. مثلاً اگر شخص میلیاردرى یک قطعه اسکناس صدتومانى به فردى نیازمند کمک نماید، این طور نیست که ثواب شهادت در جنگ بدر و احد را داشته باشد. اما کسى که براى رفع نیاز خودش هم مشکل دارد، اگر از نیازمندى هاى خانواده اش بگذرد و در حد توانش مبلغى ـ هر چند اندک ـ را براى رفع حاجت برادر ایمانى اش صرف کند، این ثواب شامل حال او مى شود.
ادامه مطلب ...نویسنده: استاد محمدتقى مصباح
تاکنون سه بخش از سلسله درس هاى اخلاقى استاد مصباح ـ دام عزه ـ در تبیین وصایاى امام صادق(ع) به عبدالله بن جندب را به شما اهل معرفت تقدیم داشته ایم. در بخش قبل، نکاتى در باب محاسبه نفس در زمینه خلوص نیت، اجتناب از کارهاى لغو و مشتبه، وسعت نظر اولیاى خدا در عبادت و شدت علاقه آنان به خدا ذکر شد. اینک در چهارمین بخش از این سلسله دروس، با هم دُرمایه هاى استاد را بر گوش جان مى نشانیم:
«یَا عَبداللّهِ،... طُوبى لِعبد لم یغبط الخاطئینَ على ما اُوتوا مِن نَعِیمِ الدُّنیا و زَهرتِها، طُوبى لِعبد طَلبَ الآخرةَ و سَعى لها، طُوبى لِمن لم تلهِه الاَمانىُّ الکاذبةُ.»( )
اگر در مواعظ پیامبر اکرم و اهل بیت عصمت و طهارت: دقت کنیم، خواهیم دید که یکى از مسائل محورى و مهمى که زیاد بر آن تکیه شده و درباره آن مطالب گوناگونى مؤکداً بیان گردیده مسأله «توجه به آخرت» و «پرهیز از دل باختگى در برابر دنیا» است. همه این تعالیم از قرآن گرفته شده است; زیرا مواعظ آن ها و سخنانشان تابع بیان قرآن کریم و تعلیم و تربیت الهى است. آنان تربیت یافتگان بدون واسطه خدا هستند و قرآن در واقع، عِدل آن هاست. به عبارت دیگر، آن ها خودشان قرآن مجسّم اند. اگر در زندگى آنان خوب دقت کنیم مصادیق قرآن را یک به یک مى یابیم. در کلمات آن ها هم که خوب توجه کنیم، مى بینیم برگرفته از قرآن و منطبق بر آن است. خود آن ها هم بر این نکته تأکید کرده اند که آنچه را ما مى گوییم از قرآن است و امتیاز ما بر سایر خلق در این است که از کلام خداوند چیزهایى را مى فهمیم که دیگران یا آن ها را نمى فهمند یا کم تر مى فهمند.
ادامه مطلب ...نویسنده: استاد محمدتقى مصباح
در ادامه سلسله درس هاى اخلاق استاد مصباح یزدى در تبیین وصایاى امام صادق(ع) به عبدالله بن جندب، در این شماره، بخش دوم از این سخنرانى ها را پى مى گیریم. در بخش اول، درباره موضوعاتى چون گرایش فطرى انسان در تقرّب به خدا، پیروى از اهل بیت: به عنوان عرفان حقیقى، بزرگ ترین خطر تهدید کننده سالک الى الله در دام هاى گسترده شیطان و برخى از ویژگى هاى دوستان اهل بیت: (عظمت آخرت در نظر آنان، نورانى بودن دل هاى ایشان، اجتناب از دنیاگرایى و انس با خدا) سخن به میان آمد.
به برکت پیروى از اهل بیت:، همه ما تا حدى راه سعادت را از شقاوت تشخیص مى دهیم. اما آنچه که در نظر ما کوچک و کم ارزش به حساب مى آید، براى کسانى که از این معارف بى بهره اند، مانند گوهر گران بهایى است که باید مدت ها زحمت بکشند تا به آن دست بیابند. به برکت اهل بیت:، این گوهرها به راحتى به دست ما رسیده است. متأسفانه به همین دلیل، گاهى در زندگى به آنها چندان اهمیت نمى دهیم و آنها را خوب به کار نمى گیریم; تصور مى کنیم براى رسیدن به سعادت، باید به دنبال چیزى گشت که نه در کتابى باشد و نه کسى درباره آن بحثى کرده باشد. ولى چنین نیست. آنچه براى سعادت ما اهمیت داشته، در کتاب و سنّت بیش تر بر آن تأکید گردیده و به صورت واضح تر بیان شده است; زیرا خدا خود مى خواهد که بندگان را به قرب خویش برساند. بنابراین، نباید آنها را کم اهمیت تلقى کنیم و دنبال چیزهایى عجیب و غریب باشیم.
ادامه مطلب ...نویسنده: استاد محمدتقى مصباح
عبدالله بن جندب راوى بخش قابل توجهى از احادیث اهل بیت(ع) است. در چهار بخش گذشته از این سلسله دروس، قسمت هایى از وصیت امام صادق(ع) به وى مورد بحث قرار گرفت. در قسمت گذشته، اندرزهاى امام صادق(ع) در زمینه پرهیز از دل باختگى در برابر دنیا، حکمت نابرابرى انسان ها در برخوردارى از ظواهر دنیا، شرف رزق خداوند بر ارزاق دنیوى، و غبطه ممدوح نسبت به مال و دنیا مورد بحث قرار گرفت. اکنون پنجمین بخش از این وصایا را از کلام استاد بر گوش جان مى نشانیم:
«رَحِمَ اللَّهُ قوماً کانوا سِراجاً و مناراً، دعاتاً اِلنا باَعمالِهم و مجهود طاقَتهم لَیسوا کمِن یُذیعُ اَسرارنَا.»
بدون شک، همه انسان ها در زندگى اجتماعى خود به صورت هاى گوناگون، بر یکدیگر آثار مطلوب یا غیر مطلوب مى گذارند. بیش تر این تأثیرها از راه گفتار است، تنها یکى از آن ها از راه رفتار مى باشد و دیگران را تحت تأثیر قرار مى دهد. این موضوع بحث گسترده اى در چندین رشته از علوم انسانى است که اصل آن مربوط به روان شناسى است. بنابراین، با ذکر چند جمله نمى توان تمام جوانب این موضوع را مورد بحث قرار داد. اما به اجمال، به چند نکته اشاره مى شود:
تأثیر گفتارى انسان ها بر یکدیگر گاهى به صورت تعلیم و تعلّم جلوه مى کند و رابطه بین معلم و متعلّم را مى سازد، خواه به صورت تعلیم و تعلّم رسمى باشد و خواه غیر رسمى، اما گاهى ارتباط تعلیمى به صورت هاى دیگرى بین افراد برقرار مى شود. بنابراین، دایره تعلیم و تعلّم بسیار گسترده است. یکى از اَشکالِ آن «تبلیغ» است. تأثیرى که دستگاه هاى تبلیغاتى بر افراد دارند از
دیگر دستگاه هاى تعلیم و تربیت کم تر که نیست، بلکه گاهى بیش تر هم هست. گاهى بدون این که خودمان توجه داشته باشیم که از کجا تأثیر پذیرفته ایم، احساس مى کنیم که رفتارمان تغییر کرده است، دیروز طور دیگرى بوده ایم و امروز جور دیگرى شده ایم. بسیارى از اوقات تصور مى کنیم خودمان خواسته ایم تغییر کنیم و عاملى بر ما تأثیر نگذاشته، اما واقع آن است که تحت تأثیر واقع شده ایم و رفتارمان را از جایى اقتباس کرده ایم.
ادامه مطلب ...نویسنده: استاد محمدتقى مصباح
وصایاى امام صادق(علیه السلام) به جندب عنوان بحث هاى اخلاقى استاد مصباح یزدى است که در سال جارى در دفتر نمایندگى مقام معظّم رهبرى در قم مطرح مى نمایند. از این پس، سعى خواهیم کرد در هر شماره، یکى از این سخنرانى ها را به ساحت اهل معرفت تقدیم داریم.
یکى از گرایش هاى فطرى انسان، بلکه بالاترین و عمیق ترین گرایش فطرى او رسیدن به کمالات معنوى و اوج گرفتن روحش در فضاى ملکوت است. انسان فطرتاً گمشده اى دارد که در پى آن است، گویى مى خواهد در فضایى اوج بگیرد و بالا رود; مانند پرنده اى که در آن رها باشد و بخواهد بالا برود. انسان مى خواهد به کمالات بیش ترى دست پیدا کند، به مقامات عالى ترى برسد و علم حضورى ناآگاهانه اش به حصولى آگاهانه تبدیل شود. به عبارت ساده تر، مى خواهد معرفتش بیش تر شود و گمشده اش را بیابد. گمشده انسان قرب به خداست. به همین دلیل، همیشه در طول تاریخ، اقوام گوناگون به دنبال راه هایى براى رسیدن به کمالات معنوى بوده اند. و نام آن را هم عرفان گذاشته اند. این گرایش عرفانى در عمق فطرت انسان وجود دارد، اما بالاترین مرتبه اش نزد انبیا و اولیاى خدا(علیهم السلام)، بخصوص وجود مقدّس پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) و پس از ایشان، ائمّه اطهار(علیهم السلام) است. هر کس از آن ها بهتر پیروى نماید و به دستوراتشان بیش تر عمل کند، در یافتن این گمشده موفق تر است. اما راه ها و مسلک هاى دیگر، هر کدام کمابیش انحرافات و اشتباهاتى دارند که گاهى به خطرهاى بزرگى هم منجر مى شود.
ادامه مطلب ...