هوش مصنوعی در یک نگاه
از : مهندس محمد شهرتی فر
مقدمه: علاقه دیرینه انسان به خلق، شاید جزو خصوصیات جدایی ناپذیر وی در راستای خلیفه الهی وی باشد، از زمان شروع حیات انسان در کره زمین همواره وی کوشیده است تا دست به ایجاد و خلاقیت بزند، نمونه آثار نقاشی های باقی مانده بر روی غارها خود دلیلی بر این ادعاست.
با پیشرفت جمعیت و عقل بشری در راستای تکامل ، این حس خلق گرایی در وی نیز تکمیل و رشد یافته است، اگرچه رمانی ساخت رباتهای باهوش همواره بعنوان یک خیال دست نیافتی برای وی بوده است؛ اما اکنون تبدیل به یک جدالی سیری ناپذیر برای وی گردیده است.
کار بدانجا پیش رفته که عده ای آخر الزمان را برای انسان ، غلبه و پیروزی همان مخلوقات باهوش ساخت خود انسان می دانند که عاقبت دست از اطاعت انسان بر داشته و داعیه دار حکومت بر کل جهان و نابودی نسل بشر خواهد بود، این فرضیه طوری برای فیلسوفان و دانشمندان و عموم مهم بوده است که در وصفش کتابها و مقالات و فیلمها ساخته اند.
بهرحال هوش و استعداد انسان به سبب نوع خلقتش سیری ناپذیر و نا محدود است، رفته رفته در سیر تکامل مغز انسان، برخی مفاهیم نظیر مفهوم بی نهایت برایش تعریف شده و خواهد توانست با این علم رمزهای بسیاری را بگشاید.
بی شک آسمان به این بزرگی بی هوده خلق نشده است و زمانی بدست همین انسان فتح خواهد شد ، زمانیکه انسان بالاخره به آخر دنیا دست رسی پیدا کرده و با اشکال دیگر انرژی آشنا شده و البته مفهوم بی نهایت را برای خود حل خواهد نمود.
بهرحال این پیشرفت برای انسان بدون وجود ماشینهایی با هوش و با درک غیر ممکن خواهد بود، هوش مصنوعی شاید مقدمه ای در این باب باشد، چرا که زمانیکه رباتهای باهوش دست ساز انسان توانستند هزاران میلیارد سال نوری در فضا پیموده و کشفیات خود را برای انسان مخابره کنند، نتیجه این مقدمه آشکار خواهد شد.
دستیابی انسان به هوش مصنوعی همانند انقلاب صنعتی اروپا خواهد بود و صفحه جدیدی در زندگیش رقم خواهد زد و او را بسوی آخرالزمان هدایت خواهد کرد.
عدم توانایی انسان در تزریق روح به این موجودات باهوش ، باعث خواهد شد تا خلائی در خلقت این موجودات بوجود آید و رباتهایی باهوش ، بدون خطا و بدون عاطفه تولید شود که ممکن است روزگاری به یک دردسر بزرگ مبدل گردد، خصوصا زمانیکه سرمایه داری از این رباتها بعنوان نیروی کار استفاده کرده و تنها نیروی بازدارنده در مقابل خود یعنی پرولتاریا را تضعیف کرده و براحتی دست به هر جنایتی بزند ، اما خوب عکس این هم ممکن است که پرولتاریا (کارگران چهان) با بهره گیری از این علم بی کران دست به آبادی و آبادانی جهان بزند ، فقط باید کمی صبور بود و نگریست.
تاریخچه: مباحث هوش مصنوعی پیش از بوجود آمدن علوم الکترونیک، توسط فلاسفه و ریاضی دانان نظیر بول که اقدام به ارائه قوانین و نظریه هایی در باب منطق نمودند مطرح شده بود، در سال 1943 با اختراع رایانه های الکترونیکی ، هوش مصنوعی داشنمندان را به چالش بزرگی فراخواند ، بنظر می رسید فناوری در نهایت قادر به شبیه سازی رفتارها ی هوشمندانه خواهد بود.
تلاش در راه برخوردار نمودن رایانه از توانمندیهای شناخت و تقلید جنبه های هوشی انسان رسما از دهه 1950 میلادی آغاز شده است. در سال 1956 میلادی ، گروهی از دانشمندان از جمله ماروین مینیسکی ، کلود شانن و جان مک کارتی همایشی در کانادا بر گزار نمودند ، تا در این زمینه به گفتگو بپردازند، جان مک کارتی ، دانشیار کرسی ریاضی دانشگاه و میزبان همایش ، عنوان هوش مصنوعی را بر این همایش نهاد. از همان زمان تا کنون میان دانشمندان و خبرگان و عموم این بحث بعنوان هوش مصنوعی شناخته می شود.
با وجود مخالفت گروهی از متفکرین با هوش مصنوعی که با دیده تردید به کارآمدی آن می نگریستند ، تنها پس از چهار دهه شاهد ببارنشستن کوششها و ابداع ماشینهای شطرنج باز و سایر سامانه هاش هوشمند هستیم.
بدلیل مغایرت بحثهای هوش مصنوعی با تفکرات کمونیستی رایج آن زمان در اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی ، این ایده هرگز به عنوان آرمانی خاص برای کمونیستها قرار نگرفت و فقط از جنبه علمی مورد بررسی قرار گرفت وگرنه اگر هوش مصنوعی نیز همانند سایر علوم مانند هوافضا، صنایع نظامی و اقتصادی و ایدوئلوژیکی در لیست رقابتهای شرق و غرب قرار می گرفت ، اکنون حتما شاهد پیشرفتهای بسیار گسترده در این مهم بودیم.
بیشتر کارهای پژوهشی اولیه در هوش مصنوعی بر روی انجام ماشینی بازیها و نیز اثبات قضیه های ریاضی با کمک رایانه ها استوار بوده است، در آغاز چنین بنظر می آمد که رایانه ها قادر خواهند بود، چنین اموری را تنها به بهره گرفتن از تعداد بسیار زیادی کشف و جستجو برای مسیرهای حل مسئله و سپس انتخاب بهترین آنها به انجام رسانند.
هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) که به اصطلاح AI نامیده میشود ، بدلیل تفکرات غلط منتقدان و نیز درک غلط عموم متاسفانه توسط بعضی دولتها بکلی تحریم شد و هرگونه فعالیت در این زمینه را ممنوع کردند که این امر باعث بوجود آمدن وقفه ای در پیشرفت این علم گردید، در هر حال اکنون این علم با سرعتی روز افزون بسوی کمال در حال پیشرفت است. هوش مصنوعی چیست؟
هوش مصنوعی را کوششهایی تعریف می کنند که در پی ساختن نظامهای رایانه ای (سخت افزار – نرم افزار) است که رفتاری انسان وار داشته باشند، چنین نظامهایی توان یادگیری زبانهای طبیعی، انجام وظایف انسانی بصورت آدم واره و رقابت با خبرگی و توان تصمیم گیری انسان را دارند، هنوز تعریف دقیقی که مورد قبول همه دانشمندان این علم باشد برای هوش مصنوعی ارائه نشده است، این امر به هیچ وجه مایه تعجب نیست چراکه مقوله مادر و اساسی تر از آن یعنی خود هوش هم هنوز بطور همه جانبه تعریف نشده است، در واقع می توان نسلهایی از دانشمندان را سراغ گرفت که تمام دوران زندگی خود را صرف مطالعه و تلاش در راه یافتن جواب به این سوال صرف کردند که هوش چیست.
یک سیستم هوش مصنوعی براستی (نه مصنوعی و نه هوشمند ) است بلکه دستگاهی است هدف گرا که مشکل را بروش مصنوعی حل می کند، این سیستم ها بر پایه دانش و الگوهای استدلالی اسنان بوجود آمده اند. اما اکثر تعریف هایی که در این زمینه ارائه شده اند بر پایه یکی از چهار باور زیر قرار می گیرند:
1- سیستم هایی که بطور منطقی فکر می کنند
2- سیستمهایی که بطور منطقی عمل می کنند
3- سیستم هایی که مانند انسان فکر می کنند
4- سیستم هایی که مانند انسان عمل می کنند
شاید بتوان هوش مصنوعی را اینگونه توصیف کرد که ، هوش مصنوعی عبارت است از مطالعه اینکه چگونه رایانه ها را می توان وادار به کارهایی کرد که در حال حاضر انسان آنها را بهتر انجام می دهد، سیستم های هوش مصنوعی مانند کتاب یا دیگر آثار فکری انسان هستند، تا زمانیکه نوشته نشوند معلوماتی در خود ندارند پس از آماده شدن نیز نمی توانند چیز تازه ای بسازند و یا راه حل نوینی ارائه دهند، سیستم های هوشمند فعلی تنها توانایی کارشناسان را بالا می برند و هرگز نمی توانند جانشین آنها شوند، در حقیقت این سیستم ها فاقد عقل سلیم هستند.
بطور کلی ماهیت وجودی هوش به مفهوم جمع آوری اطلاعات ، استقرا و تحلیل تجربیات به منظور رسیدن به دانش و یا ارائه تصمیم می باشد در واقع هوش به مقهوم بکارگیری تجربه به منظور حل مسائل دریافت شده تلقی می شود.
هوش مصنوعی علم و مهندسی ایجاد ماشینهایی با هوش بکارگیری از کامپیوتر و الگو گیری از درک هوش انسانی و یا حیوانی و نهایتا دستیابی به مکانیزم هوش مصنوعی در سطح هوش انسانی می باشد.در مقایسه هوش مصنوعی با هوش انسانی می توان گفت که انسان قادر به مشاهده و تجزیه تحلیل مسائل بر روی کامپیوتر می باشد، در نتیجه علی رغم وجود کامپیوترهای بسیار پیشرفته و حساس ، هنوز ما قادر به پیاده کردن هوش نزدیکی به هوش انسان در ایجاد انواع هوشهای مصنوعی نبوده ایم.
بطور کلی هوش مصنوعی را می توان از زوایای متفاوتی مورد بررسی و مطالعه قرار داد، ما بین هوش مصنوعی بعنوان یک هدف و هوش مصنوعی بعنوان یک رشته تحصیلی دانشگاهی و یا هوش مصنوعی بعنوان مجموعه فنون و راهکارهایی که توسط مراکز علمی مختلف و صنایع گوناگون تنظیم و توسعه یافته است، باید تفاوت قائل بود.
برای شناخت هوش مصنوعی شایسته است تفاوت آن را با هوش انسانی بدانیم ، مغز انسان از میلیاردها سلول یا رشته عصبی درست شده است و این سلولها بشکل بسیار پیچیده و حیرت آوری به یکدیگر متصل هستند ، شبیه سازی مغز انسان می تواند از طریق سخت افزار و یا نرم افزار صورت گیرد، تحقیقات اولیه نشان داده است، شبیه سازی مغز کاری ساده و مکانیکی می باشد، برای مثال یک کرم دارای چند شبکه عصبی است، یک حشره حدود یک میلیون رشته عصبی دارد و مغز انسان از هزار میلیارد رشته عصبی درست شده است، با تمرکز و اتصال رشته های عصبی مصنوعی ، می توان واحد هوش مصتوعی را درست کرد.
هوش انسانی بسیار پیچیده و گسترده تر از سیستم های رایانه ای است و توانمندیهای برجسته ای نظیر استدلال، رفتار ، مقایسه ، آفرینش و بکار بستن مفهوم ها را دارد . هوش انسانی توان ایجاد ارتباط میان موضوع ها و نمونه سازیهای تازه را دارد. انسان همواره قوانین تازه ای را می سازد و یا قوانین پیشین را در موارد تازه بکار می گیرد. توانایی بشر در ایجاد مفهوم های گوناگون در دنیای پیرامون خود، از ویژگیهای دیگر اوست، مفهوم های گسترده ای چون روابط علت و معلولی ، رمان و یا مفهوم های ساده تری مانند گزینش وعده های خوراکی (صبحانه ، نهار ، شام) را انسان ایجاد کرده است، اندیشیدن در این مفهوم ها و بکار بستن آنها ، ویژه رفتار هوشمندانه انسان است.
هوش مصنوعی در پی ساخت دستگاههای است که بتوانند توانمندیهای یاد شده را از خود بروز دهند، آنچه تاکنون ساخته شده نتوانسته استخود را به این پایه برساند ، هرچند سودمندیهای فراوان داشته است، یکی از علل رویارویی بد انسان با مقوله هوش مصنوعی ناشی از نام گذاری تحریک امیز و نا مناسب ان است، همانطوری که قبلا ذکر شد، چنانچه جان مک کارتی ان را چیزی مانند «برنامه ریزی پیشرفته» نامیده بود ، شاید جنگ و جدل مذهبیون را بر علیه خود بر نمی انگیخت.
هوش مصنوعی به تعدای میدانهای فرعی تقسیم شده است و سعس دارد تا سیستم ها و روشهایی را ایجاد کند که بطور تقلیدی مانند هوش و منطق تصمیم گیرندگان عمل نمیاد، سه شاخه اصلی هوش مصنوعی عبارتند از : 1- سیستم های خبره 2- آدم واره ها 3- پردازش زبانهای طبیعی.
• سیستمهای خبره
سیستمهای خبره، برنامههای کامیپوتری هوشمندی هستند که دانشو روشهای استنباط و استنتاج را بکار میگیرند تا مسائلی را حل کنند کهبرای حل آنها به مهارت انسانی نیاز است.
سیستمهای خبره کاربر را قادر به مشاوره با سیستمهای کامپیوتریدر مورد یک مسئله و یافتن دلایل بروز مسئله و راهحلهای آن میکند.در این حالات مجموعه سختافزار و نرمافزار تشکیل دهنده سیستمخبره، مانند فرد خبره اقدام به طرح سئوالات مختلف و دریافتپاسخهای کاربر، مراجعه به پایگاه دانش (تجربیات قبلی) و استفاده ازیک روش منطقی برای نتیجهگیری و نهایتا ارائه راهحل مینماید.همچنین سیستم خبره قادر به شرح مراحل نتیجهگیری خود تا رسیدن بههدف)چگونگی نتیجهگیری(و دلیل مطرح شدن یک سئوال اجرایی) روش حرکت تا رسیدن به هدف(خواهد بود.
سیستمهای خبره برخلاف سیستمهای اطلاعاتی که بر روی دادهها(Data) عمل میکنند، بر دانش (Knowledge) متمرکز شده است. همچنین دریک فرآیند نتیجهگیری، قادر به استفاده از انواع مختلف دادهها )عددیDigital، نمادی Symbolic و مقایسهای Analoge( میباشند. یکی دیگر ازمشخصات این سیستمها استفاده از روشهای ابتکاری (Heuristic) به جایروشهای الگوریتمی میباشد. این توانایی باعث قرار گرفتن محدودوسیعی از کاربردها در برد عملیاتی سیستمهای خبره میشود. فرآیندنتیجهگیری در سیستمهای خبره بر روشهای استقرایی و قیاسی پایهگذاریشده است. از طرف دیگر این سیستمها میتوانند دلایل خود در رسیدنبه یک نتیجهگیری خاص و یا جهت و مسیر حرکت خود به سوی هدفرا شرح دهند. با توجه به توانایی این سیستمها در کار در شرایط فقداناطلاعات کامل و یا درجات مختلف اطمینان در پاسخ به سئوالات مطرحشده، سیستمهای خبره نماد مناسبی برای کار در شرایط عدم اطمینان(Uncertainty) و یا محیطهای چند وجهی میباشند.
• مزایای سیستمهای خبره
مزایای سیستمهای خبره را میتوان به صورت زیر دستهبندی کرد:
1-افزایش قابلیت دسترسی: تجربیات بسیاری از طریق کامپیوتر دراختیار قرار میگیرد و به طور سادهتر میتوان گفت یک سیستم خبره،تولید انبوه تجربیات است.
2-کاهشهزینه:هزینهکسبتجربهبرایکاربربهطورزیادیکاهشمییابد.
3-کاهش خطر: سیستم خبره میتواند در محیطهایی که ممکن استبرای انسان سخت و خطرناک باشد نیز بکار رود.
4-دائمی بودن: سیستمهای خبره دائمی و پایدار هستند. بعبارتی مانندانسانها نمیمیرند و فنا ناپذیرند.
5-تجربیات چندگانه: یک سیستم خبره میتواند مجموع تجربیات وآگاهیهای چندین فرد خبره باشد.
6-افزایش قابلیت اطمینان: سیستمهای خبره هیچ وقت خسته وبیمار نمیشوند، اعتصاب نمیکنند و یا علیه مدیرشان توطئه نمیکنند، درصورتی که اغلب در افراد خبره چنین حالاتی پدید میآید.
7-قدرت تبیین (Explanation): یک سیستم خبره میتواند مسیر و مراحلاستدلالی منتهی شده به نتیجهگیری را تشریح نماید. اما افراد خبره اغلباوقات بدلایل مختلف (خستگی، عدم تمایل و…) نمیتوانند این عمل رادر زمانهای تصمیمگیری انجام دهند. این قابلیت، اطمینان شما را در موردصحیح بودن تصمیمگیری افزایش میدهد.
8-پاسخدهیسریع:سیستمهایخبره،سریعودراسرعوقتجوابمیدهند.
9-پاسخدهی در همه حالات: در مواقع اضطراری و مورد نیاز،ممکن است یک فرد خبره بخاطر فشار روحی و یا عوامل دیگر، صحیحتصمیمگیری نکند ولی سیستم خبره این معایب را ندارد.
10-پایگاه تجربه: سیستم خبره میتواند همانند یک پایگاه تجربهعمل کند وانبوهی از تجربیات را در دسترس قرار دهد.
11-آموزش کاربر: سیستم خبره میتواند همانند یک خودآموز هوش(Intelligent Tutor) عمل کند. بدین صورت که مثالهایی را به سیستم خبرهمیدهند و روش استدلال سیستم را از آن میخواهند.
12-سهولت انتقال دانش: یکی از مهمترین مزایای سیستم خبره،سهولت انتقال آن به مکانهای جغرافیایی گوناگون است. این امر برایتوسعهکشورهاییکه استطاعت خرید دانش متخصصانراندارند،مهماست.
• آدموارهها
کلمه آدمواره (ربات)بعد از به صحنه درآمدن یک نمایش در سال1920 میلادی در فرانسه متداول و مشهور گردید. در این نمایش که اثر«کارل کپک» بود، موجودات مصنوعی شبیه انسان، وابستگی شدیدینسبت به اربابان خویش از خود نشان میدادند. این موجودات مصنوعیشبیه انسان در آن نمایش، آدمواره نام داشتند(9).
در حال حاضر آدموارههایی را که در شاخههای مختلف صنایع مورداستفاده میباشند، میتوان به عنوان «ماشینهای مدرن، خودکار، قابلهدایت و برنامهریزی»تعریف کرد. این آدموارهها قادرند در محلهایمتفاوت خطوط تولید، به طور خودکار، وظایف گوناگون تولیدی را تحتیک برنامه از پیش نوشته شده انجام دهند. گاهی ممکن است یکآدمواره، جای اپراتور در خط تولید بگیرد و زمانی این امکان هم وجوددار که یک کار مشکل و یا خطرناک به عهده آدمواره واگذار شود.همانطور که یک آدمواره میتواند به صورت منفرد یا مستقل به کاربپردازد، این احتمال نیز وجود دارد که چند آدمواره به صورت جمعی و بهشکل رایانهای در خط تولید به کار گرفته شوند.
آدموارهها عموماً دارای ابزار و آلاتی هستند که به وسیله آنهامیتوانند شرایط محیط را دریابند.این آلات و ابزار «حس کننده»(10)نام دارند، آدموارهها میتوانند در چارچوب برنامه اصلی خود، برنامههایجدید عملیاتی تولید نمایند. این آدموارهها دارای سیستمهای کنترل وهدایت خودکار هستند.
آدموارههای صنایع علاوه بر این که دارای راندمان، سرعت، دقت وکیفیت بالای عملیاتی میباشند، از ویژگیهای زیر نیز برخوردارند:
1-بسیاری از عملیات طاقت فرسا و غیرقابل انجام توسط متصدیان رامیتوانند انجام دهند.
2-آنها، برخلاف عامل انسانی یعنی متصدی خط تولید، قادر هستند سهشیفت به کار بپردازند و در این خصوص نه منع قانونی وجود دارد و نهمحدودیتهای فیزیولوژیکی نیروی کار.
3-هزینههای مربوط به جلوگیری از آلودگی صوتی، تعدیل هوا و فراهمآوردن روشنایی لازم برای خط تولید، دیگر بر واحد تولید تحمیلنخواهد شد.
4-برای اضافه کاری این آدموارهها، هزینه اضافی پرداخت نمیشود.حق بیمه، حق مسکن و هزینه ایاب و ذهاب پرداخت نمیشود. احتیاج بهافزایش حقوق ندارند و هزینهاین نیز از بابت بهداشت و درمان بر واحدتولیدی تحمیل نمیکنند. ویژگیهای ذکر شده سبب میشوند که سهم هزینه کار مستقیم نیرویانسانی در هزینه محصولات تولیدی، واحدهای تولیدی کاهش پیداکند.(11)
• پردازش زبانهای طبیعی (NLP)
پردازش زبانهای طبیعی بعنوان زیرمجموعهای از هوش مصنوعی،میتواند توصیهها و بیانات را با استفاده از زبانی که شما به طور طبیعی درمکالمات روزمره بکار میبرید، بفهمد و مورد پردازش قرار دهد. به طورکلی نحوه کار این شاخه از هوش مصنوعی این است که زبانهای طبیعیانسان را تقلید میکند. در این میان، پیچیدگی انسان از بعد روانشناسی برروی ارتباط متعامل تاثیر میگذارد.
در پردازش زبانهای طبیعی، انسان و کامپیوتر ارتباطی کاملا نزدیکبا یکدیگر دارند. کامپیوتراز لحاظ روانی در مغز انسان جای داده می شود. بدین ترتیب یک سیستم خلاق شکل می گیرد که انسان نقش سازمان دهنده اصلی آن را برعهاده دارد. اگر چه هنوز موانع روانشناختی و زبانشناختی بسیاری بر سر راه سبستمهای محاوره ای وجود دارد. اما چشم اندهزهای پیشرفت آنها یقیناً نویدبخش است. در حقیقت، توقعات یکسان از محاوره انسان- ماشنی و محاوره انسان- انسان، معقول نیست.
بدین ترتیب سئوالاتی نظیر اینکه هوش مصنوعی چیست، تفاوتهوش مصنوعی و هوش طبیعی (انسانی) در چیست، شاخههای عمدههوش مصنوعی کدامند؟ و نهایتاً جزای هوش مصنوعی مشخص شد. دربخش دوم، میتوان کاربردهای هوش مصنوعی در صنایع و مؤسساتتولیدی، بخصوص در زمینه سیستمهای خبره و آدموارهها را مورد مطالعهو تجزیه و تحلیل قرار داد.
تجربه های بدست آمده:
طراحی ماشین با توانایی های خاص خیلی سخت تر از فرضیات اولیه دانشمندان است. خیلی کارها که در ابتدا ساده بنظر می رسند، موارد دقیق و عمیقی در خود دارند. برای مثال "دیدن" فقط تشخیص اشیا نیست، بیکه شامل ایجاد احساس و درک محیط و درک امن و یا نا امن بودن آن میباشد.
همچنین توانایی فهم زبانی مانند انگلیسی، فرانسه و یا فارسی خیلی پیچیده تر از آن است که محققان فکر کردند. استفاده از زبانهای برنامه نویسی مثل C و C++ و Java نیز خیلی دست و پا گیر است.
ما امروزه میدانیم که حتی افراد کودن هم به مراتب از ماشینهایی که امروزه طراحی شده اند پیشرفته تر و آگاه تر هستند. به هیچ رباتی نمیشود اطمینان داشت که برود و ظروف را از روی میز جمع کند، بشورد و در جاظرفی بچیند و همه این کارها را بدرستی انجام دهد. درحالی که همان افراد کودن هم این کارها را براحتی انجام میدهند. امروزه این به اثبات رسیده که ماشینها قادر به انجام کارهایی هستند که در ابتدا برای محققان انجام آن توسط ماشینها سخت مینمود مانند
حساب کردن و شطرنج بازی کردن.
منابع و مأخذ:
1.Phlippe coiffet, "Robots technology" volume 1, Prentice - Hall Inc. , 1983. P.ll.
2. Derrek Kelley , " A Loyman, S., "Introduction to Rabaties," New Jersey, 1986.
3. Martin A. Fischer Oscar Firschern,"Questions, Intelligence and IntelligentBehavior," Computer and people, Vol., 36, Nos, 5.6, May 1987.
4. Lotfizadeh A., "The calculeus of Fuzzy If / Then Pulls All Expert, " March 1992.
5. Povl William, " Silicon Babies, " Scientific American, Dec. 1991.
1 - Artifcial Intelligence
2 - Marvin Minsky
3 - Glaude Shannon
4 - John MeCarthy
5 - Dartmouth
6 - Expert Systems
7 - Robatic Machines
8 - Natural Language Processing
9 - Phillippe coiffet, "Robots Techonology", Volume 1, Prentice - Hall Inco,1983, p,11
10 - Sensor
11 - Derrek Kelley, "A L ayman, S. "Introduction to Robotics" New Jersey, 1986
"